Հայոց բանակի, նրանում եղած խոտելի երևույթների և համընդհանուր պատասխանատվության մասին

Թերևս ոչ ավելորդ անգամ հարկ է նշել, որ Հայաստանի երրորդ հանրապետության ամենակայացած, ամենավստահելի ու ամենափառապանծ ինստիտուտը Հայոց բանակն է` իր մեջ եղած, եղող ու ցավոք` լինելիք խոտելի երևույթներով հանդերձ: Աշխարհի բոլոր բանակներում էլ, այս կամ այն չափով, եղել են ու կան խստորեն մերժելի դրսևորումներ հենց միայն այն պատճառով, որ նախ` բանակները գերազանցապես միասեռ կառույցներ են, և զսպող մեխանիզմները բոլորովին այլ տրամաբանությամբ են գործում, երկրորդ` այն ուղղաձիգ կառավարվող օրգանիզմ է` վերադասության սկզբունքով, երրորդ` այն լրջագույն տեղեկատվություն ստեղծող, կրող և պահպանող ինստիտուտ է, որի, այսպես կոչված` «հասարակայնացումը» կամ «թափանցիկությունը», մեղմ ասած, խրախուսելի չէ:

Այսուհանդերձ, բնավ չի նշանակում, որ այս հանգամանքից պիտի օգտվեն համակարգի վերադաս-պատասխանատուները և հանցավոր անգործությամբ «խրախուսեն» ամենաթողությունը: Ուրեմն, հարկ է` ծայրահեղությունների մեջ չընկնել: Հայտնի է, որ, ֆորմալ իմաստով, բանակում միջանձնային հարաբերությունները կառուցվում են ներքին կանոնակարգով (ուստավ):

Սակայն դրա հարյուր տոկոս կիրառումն անհնար է մի բանակում, ուր ամեն երրորդ զինծառայողից երկուսը կա՛մ ծանոթներ են քաղաքացիական կյանքից, կա՛մ ունեն ընդհանուր ծանոթներ: Սրանով պայմանավորված՝ միմյանց նկատմամբ ստեղծվում է նախատրամադրվածություն` լավ կամ վատ առումով` ելնելով քաղաքացիական կյանքում ունեցած և այնտեղից բերած գաղափարաբանությունից, համակեցության յուրովսան պատկերացումից և, առհասարակ, աշխարհայացքից, որի դեմ անզոր է ներքին կանոնակարգը:

Ուրեմն, բանակային բարքերը ուղիղ համեմատական են քաղաքացիական կյանքում տիրող հասարակական բարքերին: Իհարկե, բանակում ռիսկը բազմապատիկ է, որովհետև զինվորը կրում է մարտական զենք, որոշումներ է կայացնում պահի ազդեցության տակ և միանձյա` հիմնականում աֆեկտի տակ: Ահա՝ որտե՛ղ է թաղված շան գլուխը:

Որքան էլ տարօրինակ թվա, բայց յուրաքանչյուր սպանության, բռնության, հալածանքի ու կտտանքի համար առնվազն բարոյական պատասխանատվություն են կրում քրեորեն պատժելի արարք գործած զինվորի կամ սպայի ծնողներն ու ուսուցիչները: Հետո հավաքական պատասխանատվություն է կրում ինքը` հասարակությունը: Վերջապես, այո՛, բանակը հասարակության հայելին է: Իսկ քրեական պատասխանատվություն պետք է կրեն ոչ միայն կոնկրետ հանցանք գործածները, այլև` վերադասության կարգով առնվազն երեք անմիջական ղեկավարները` ջոկի, դասակի և վաշտի հրամանատարները, որոնք ամենատարբեր պատճառներով ցուցաբերել են հանցավոր անգործություն, ինչն էլ հանգեցրել է ծանր կամ առանձնապես ծանր հետևանքի:

Իսկապես, մեծ, անչափելի խորը ողբերգություն է, երբ խաղաղ պայմաններում զինվոր է սպանվում՝ այն էլ կենցաղային բնույթի վեճի և այն քրեական ենթամշակույթին հատուկ կերպով լուծելու հետևանքով: Հաստատապես հասարակությունն ինքը պետք է անցնի ինքնամաքրման, ինքնահայեցման ճանապարհով` իր միջից դուրս մղելով «լավ տղու» քրեածին ընկալումներն ու նսեմ արժեհամակարգը:

Երբ ասում ենք հասարակություն, բոլորովին մի լղոզ ու անդեմ զանգված չենք պատկերացնում, այլ նկատի ենք ունենում Պետություն-Դպրոց-Բուհ-ԶԼՄ և շահագրգիռ այլ կառույցներ ու ինստիտուտներ, որոնք կերտում են հասարակություն` անհատից սկսած: Անգամ անհատի մակարդակով` ինձնից սկսած, պատասխանատվություն ենք կրում մեր ԱԶԳԱՅԻՆ բանակի բարոյահոգեբանական որակի և բովանդակության համար: Եվ հենց ինձնից էլ սկսած` ամեն օր թերանում ենք մեր օրավուր պատասխանատվության հարցում, և հանկարծ սթափվում, հիշում այն ժամանակ, երբ զինվորի սպանվելու հերթական գույժն ենք առնում:

Այո՛, բանակը հիերարխիկ կառույց է, և բարձ հրամանատարությունը պետք է չափազանց, ծայրահեղ խիստ վերաբերմունք ունենա ցանկացած զանցանքի նկատմամբ, որը չդառնա ճակատագրեր խեղող հանցանք: Հայոց Ազգային բանակը մեր ազգային անվտանգության թիվ մեկ երաշխավորն է, և նրա բարոյալքումը ուղիղ նշանակում է պետականության կորուստ: Այնուամենայնիվ, ստոր և պառակտիչ են բոլոր նրանք, որոնք լոկալ դեպքերով պայմանավորված` ընդհանրացումներ են անում և ստորացնում մեր փառահեղ բանակի արժեքն ու նշանակությունը:

Գոռ Հարությունյան
Բանաստեղծ, մանկավարժ

Հ.Գ. Օլիգարխիայի մուտքը պետք է իսպառ բացառվի բանակում: Այն նաև սոցիալական կառույց է, ուր պետք չէ լինեն արտոնյալներ, իմա՛` «ասողներ» և «անողներ»՝ բացառությամբ, ծառայության բնույթից ելնելով, վերադասի հրամանների և դրանք կատարողների: «Էլիտար» զինվորը պատիժ է ու խարան բանակի պայծառ ճակատին:

Հավիտյան կեցցե՛ մեր Հայոց ԱԶԳԱՅԻՆ բանակը:
Փառքը ԶԻՆՎՈՐԻՆՆ է, պատիվը` ՈՒՍՈՒՑՉԻՆԸ:

Խմբ. Նյութը նախապես հրապարակվել է որպես հեղինակի ֆեյսբուքյան գրառում՝ «ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ N 21» խորագրով:

«Գիտունին գերի եղի՛ր, անգետին սիրելի մի՛ եղիր»…
Ժողովրդական առած

2019 թ. դեկտեմբերի 20-ին ՀՀ Ազգային ժողովում տեղի ունեցան «Կրթության ոլորտի բարեփոխումներն ու առաջիկա ռազմավարական մարտահրավերները» թեմայով խորհրդարանական լսումներ, որոնց ժամանակ, ի թիվս այլ բանախոսների, ելույթ ունեցավ նաև ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Սոնա Ղազարյանը։

Վերջինս իր ելույթում նշեց, թե երազում է ունենալ այնպիսի հասարակություն, որտեղ կինն ու տղամարդը կունենան իրենց երազանքներին հասնելու հավասար հնարավորություններ, և եթե ցանկանում են, որ իրենց երազանքն ի կատար ածվի, հարկավոր է խորքային գնահատականներ տալ իրավիճակին։

«Ես ցանկանում եմ խոսել ուսուցիչների մասին։ Իրականում մենք ունենք շատ լուրջ խնդիր ուսուցիչների կարծրատիպային մոտեցումների հետ կապված: Օրինակ՝ 2013 թվականի հարցումների արդյունքում պարզվել է, որ Շիրակի մարզում ուսուցչուհին աղջիկներին հորդորում է համեստ լինել, իսկ տղաներին ասում է՝ մի՛ լացեք, տղամարդ եք։ Այստեղ մենք գործ ունենք մի ուսուցչական կազմի հետ, որը կարծրատիպային մոտեցում ունի, որն էլ իր հերթին՝ խոչընդոտ է հանդիսանում իրապես հավասար հասարակություն կրթելու հարցում»,- ասաց պատգամավորը։

Սոնա Ղազարյանն անդրադարձավ նաև առկա դասագրքերին՝ խոստովանելով. «Վերջերս բախտ վիճակվեց բացել այբբենարանը, որը հեղինակել է Սարգսյան Վաչագանը։ Ես պարզապես ապշած եմ այդ այբբենարանի լուսանկարներից, որտեղ կինը մշտապես ներկայացված է՝ որպես տնային տնտեսուհի, իսկ տղամարդը՝ որպես հիմնական աշխատուժ։ Կներե՛ք, բայց ես կարծում եմ, որ այդ այբբենարանի տեղն աղբամանում է»։

Հատկապես իր այս վերջին արտահայտությունը բողոքի մի հսկա ալիք է բարձրացրել հայ հասարակության մեջ: Ֆեյսբուքյան մի շարք օգտատերեր, այդ թվում՝ գիտաշխատողներ, մտավորականներ, գրողներ, մանկավարժներ, աշակերտների ծնողներ, հրապարակային հանդիմանանքի ու ամոթանքի են արժանացրել պատգամավոր Սոնա Ղազարյանին՝ նրա մեծամիտ, անկիրթ և քամահրական մոտեցման համար:

«Կոչնակ»-ն այս առիթով կատարել է լրագրողական հետաքննություն՝ ամփոփելով խնդրին առնչվող ուշագրավ մեկնաբանությունները: Դրանք միաբերան վկայում են այն մասին, թե ինչպե՛ս երկրի քաղաքական թիվ մեկ հարթակում պատահաբար հայտնվել են որոշ պատգամավորներ, որոնք առանձնապես չեն փայլում իրենց մասնագիտական կարողություններով, չունեն բավարար փորձառություն և հարուստ կենսագրություն, չեն տիրապետում ոլորտի խորքային խնդիրներին: Փոխարենը ամբարտավան կեցվածքով և դատարկամիտ պաթոսով նրանք անում են էժանագին ամպագոռգոռ հայտարարություններ, որոնցից միայն տուժում է հայ հասարակությունը:

Բավական է դիտել «իմքայլական» պատգամավորի ելույթը՝ համոզվելու համար, որ լեզվական սխալներով խոսողն իրավունք չունի այդ ամբիոնից կրթության բարեփոխումների շուրջ ելույթ ունենալու: Ներկայիս շատ «թավշյա» պաշտոնյաներ հիմնովին սխալ են ընկալում «բարեփոխում» կամ «բարենորոգում» բառերի իմաստները՝ թյուրիմացաբար կարծելով, որ այն կայանում է եղած բովանդակ հինը հիմնահատակ քանդելու, արժեզրկելու և ոչնչացնելու մեջ՝ փոխարենը հրամցնելով կասկածելի ու չհիմնավորված նոր մոտեցումներ, ավանդական մտածողությանը խորթ օտարածին գաղափարներ և արևմտյան ազատ բարքեր քարոզող բարոյազուրկ կենսակերպ… Ահա հենց սա՛ է մեր ազգային դժբախտությունը։

Ափսոս, որ ընդդիմախոս պատգամավորն այբբենարանի միայն նկարներն է դիտել, որոնք իրեն դուր չեն եկել: Գոնե մի փոքր էլ կարդա՞ր այդ գիրքը, որից հետո աներ իր վերջնական եզրահանգումը: Քննադատելու համար հարկավոր է մասնագիտական հանձնաժողովի փաստարկված եզրակացությունը։ Այդ դեպքում միայն քննադատությունը կլիներ տեղին և օգտակար։

Երիտասարդ պատգամավորը համարում է, որ Վաչագան Սարգսյանի հիշյալ գրքի տեղն աղբամանում է այն պատճառով, որ այբբենարանում ցուցադրվում են նկարներ, որտեղ մայրիկը գոգնոցով է, իսկ հայրիկը մեքենա է նորոգում: Պատգամավորը սա համարում է գենդերային խտրականություն, որին հակադարձում է հեռուստահաղորդավար Աիդա Ներսիսյանը՝ նկատելով, որ հայ կինը նախ և առաջ մայր է, տնային տնտեսուհի: Արժեր պատգամավոր տիկնոջը հիշեցնել նաև երջանկահիշատակ Գարեգին Հովսեփյան կաթողիկոսի հետևյալ միտքը. «Հայ ընտանիքը մի յուրօրինակ տաճար է, որի «քահանան» կինն է»: Եվ ինչպես քահանան սպասավորն է եկեղեցու, այնպես էլ կինը՝ ընտանիքի: Այստեղ ոչ մի ստորացուցիչ բան չկա:

«Կինը պետք է համեստ լինի» կամ «տղամարդը չպիտի լացի» արտահայտություններն ինչպե՞ս են հակադրվում կնոջ և տղամարդու իրավահավասարության սկզբունքներին: Ի վերջո, դասագրքի մասին մասնագիտական կարծիք կարող է հայտնել առաջին հերթին մանկավարժական կրթությամբ անկախ փորձագետը, իսկ գրաքննադատությամբ հարկ է զբաղվեն գիտական և բուհական համապատասխան խորհուրդները:

Գաղտնիք չէ, որ դասագիրք ստեղծելն աշխատատար և խրթին գործ է: Դասագիրք գրելու համար հարկավոր են փորձ, գիտելիքներ և հմտություններ։ Վաչագան Սարգսյանի հեղինակած դասագրքերը բնույթով բազմաբովանդակ են, որոնք համեմված են սրամիտ գլուխկոտրուկներով, զարգացնող խաղերով, հանելուկ-շուտասելուկներով, հետաքրքիր խաչբառերով և այլ ուսուցանող հնարքներով:

Վաչագան Սարգսյանի գրական արգասիքներով, տասնյակ դասագրքերով, շաբաթաթերթերով ու հոդվածներով կրթվել են սերունդներ: Ուստի բոլորովին անհեթեթ է գենդերային հավասարության կեղծ քարոզչությամբ փորձ անել անվանարկել նման հայ մտավորականի: Հուսանք, որ հաջորդ գումարման Ազգային ժողովում ավելի քիչ կլինեն այնտեղ պատահականորեն հայտնված պատգամավորները:

Ընդհանրապես, ներկա իշխանավորներից շատերի մոտ ակնհայտ միտում կա պախարակելու, ծաղրելու և աղավաղելու հայի ազգային դիմագիծը, աշխարհայացքը, արժեհամակարգը, նիստուկացը… Պարզապես անթույլատրելի է, երբ ամեն անգամ ականջալուր ենք լինում, թե ինչպիսի՛ գռեհիկ հայերենով և փողոցային բառապաշարով են եթեր դուրս գալիս ամենատարբեր պաշտոնյաները, քաղաքական-հասարակական գործիչները, որոշ դեպքերում՝ նաև գրչակ լրագրողները, որոնք ոչ միայն չեն տիրապետում բարեկրթության կանոններին, այլև կոպտորեն խախտում են լեզվի մասին ՀՀ օրենքը:

Ինքնասիրահարված, բայց այդպես էլ չկայացած մերօրյա նորաթուխ շատ գործիչներ, որոնք բռնված են անսխալականության և ամենագետի բարդույթներով, սեփական մերկությունը և հոգևոր արժեքների սնանկությունը քողարկելու նպատակով հաճախ ինքնապաշտպանվում են՝ վկայակոչելով հայ ժողովրդի անունը կամ տեղի ունեցած ժողովրդական հեղափոխությունը, որի հետևանքով ոմանք «քաջնազարի» բախտով օդից հայտնվել են գայթակղիչ պաշտոններում։

Իրականում, այդկերպ նրանք վարկաբեկում են հեղափոխության գաղափարներն ու նրա առաջնորդին: Թավշյա հեղափոխությունը, ըստ էության, ոչ մի կապ չի կարող ունենալ արևմտամետ ապազգային գաղափարների՝ լիբերալ մոդեռնիստական, ծայրահեղ ֆեմինիստական, գենդերային հավասարության, կրոնական ու սեռական փոքրամասնությունների համահարթեցման, համաշխարհայնացման և մասոնականության վտանգավոր ուղղությունների հետ։ Մեր ժողովուրդը նաև այսպիսիների՛ց պետք է պաշտպանվի՝ պահպանելու հայ քրիստոնյայի տեսակը և նրա հոգևոր, բարոյական ու իմացական ողջ ներուժը:

Ցավալի է, որ մի շարք «հեղափոխականների» համար հայ ազգի հարատևման միջուկ հանդիսացող հայկական ավանդական ամուր ընտանիքը աչքի փուշ է դարձել: Ստացվում է, որ եթե այբբենարանում տեղ չեն գտել համարակալված «ծնողների» կամ սեռափոխված Մել-Լիլիթների մասին պատկերներ, ապա այսօրվա Ազգային ժողովի «քայլ արած» և արևմտյան հիմնադրամներից առատորեն սնվող պատգամավորները այն չեն կարող համարել որակյալ դասագիրք:

Տասնյակ ուսուցիչներ նույպես իրենց վրդովմունքն են հայտնել կատարվածի կապակցությամբ: Մասնավորապես, Նարինե Բալասբեկյանը գրում է. «Տգետ ու գռեհիկ է այն մարդը, ով կարող է մեր երեխաների ներկայի և ապագայի համար նաև իր կյանքը, ժամանակն ու միջոցները տրամադրող կրթության անտրտունջ, փորձառու և տաղանդավոր մշակին այսպիսի տողեր հղել: Ես ուսուցչուհի եմ՝ տարիների մեծ փորձով: Իմ զավակները և հիմա արդեն թոռներն են տառաճանաչ դարձել հենց ա՛յդ այբբենարանով: Տիկինն ինքնահաստատվելու և ուշադրության խնդիր ունի: Կարծես թե մոր ջերմ ու բնական կերպարի փոխարեն նա նախընտրում է «տատու» արած ունքերով ու սիլիկոնե շուրթերով տիկնիկների նկարներ տեսնել գրքում, կամ էլ մոր ու հոր փոխարեն՝ երկու մոր, կամ երկու հոր…»:

Պատահական չէ, որ Սոնա Ղազարյանը Ստամբուլյան կոնվենցիայի ջատագովներից է։ Պարզվում է՝ նրա ամուսինը՝ Դավիթ Բանուչյանն էլ աշխատում է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամում, որը վերջերս մեկ միլիոն դոլար տրամադրեց ԼԳԲՏ իրավունքների աշխուժակ Մարո Մաթոսյանին՝ գենդերային թեմաներով քարոզչության համար։ Դժվար չէ նաև բացահայտել նրանց բոլորի կապը ծագումով հրեա, ամերիկաբնակ մուլտիմիլիարդատեր Ջորջ Սորոսի «Բաց հասարակության» հիմնադրամի հետ:

Այդ տիկինն իր անզգույշ արտահայտությամբ, չասելու համար՝ զազրախոսությամբ պարզապես նպաստեց, որ հազարավոր մարդիկ իրենց սերն ու երախտագիտությունը հայտնեն վաստակաշատ լեզվաբանին, հարգարժան մանկավարժին։ Իսկ գուցե սովորական դարձած ձևական ներողությո՞ւնն էլ արդեն չփրկի պատգամավոր Սոնա Ղազարյանին:

Ստորև ներկայացնում ենք գրող, թարգմանիչ, հրատարակիչ, խմբագիր, «9-րդ հրաշալիք» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր, Հայաստանի գրողների միության անդամ Վաչագան Սարգսյանի հրապարակային պատասխանը իր ընդդիմախոս պատգամավորին և վերջինիս խղճուկ արձագանքն այդ առթիվ:

ՉԵՄ ՆԵՐՈՒՄ

«Վերջերս բախտ վիճակվեց բացել այբբենարանը, որը հեղինակել է Սարգսյան Վաչագանը։ Ես պարզապես ապշած եմ այդ այբբենարանի լուսանկարներից, որտեղ կինը մշտապես ներկայացված է՝ որպես տնային տնտեսուհի, իսկ տղամարդը՝ որպես հիմնական աշխատուժ։ Կներե՛ք, բայց ես կարծում եմ, որ այդ այբբենարանի տեղն աղբամանում է»,- ասաց Սոնա Ղազարյանը։

Սոնա Ղազարյա՛ն, Ազգային ժողովի պատգամավո՛ր, Ձեզ ասում եմ, որ դուք սուտ եք խոսում, կեղծարար եք ու տգետ: Իմ «Այբբենարանում» կան հազարավոր նկարներ: Դրանցից ընդամենը վեց նկարում կինը և տղամարդը (հայրը և մայրը) միասին են:

Այդ նկարներից մեկում հայրը թերթ է կարդում, մայրը խոսում է հեռախոսով (էջ 26): Մյուս նկարում գյուղական պատկեր է: Այգում մայրիկը սփռոցի վրա ուտելիքներ է դնում, հայրիկը բզբզում է մեքենայի շարժիչը (էջ 29): Հաջորդ նկարում սեղանի շուրջ ճաշում է ողջ ընտանիքը (էջ51): Մյուս նկարում կինը ջուր է տալիս ամուսնուն (էջ74): Մյուս նկարում հայրը, մայրը, երեխան՝ ուսապարկերը շալակներին սարերում են (էջ 81):

Այսքանը: Հազարավոր նկարների մեջ չկա գեթ մի նկար, «որտեղ կինը մշտապես ներկայացված է՝ որպես տնային տնտեսուհի, իսկ տղամարդը՝ որպես հիմնական աշխատուժ»: Սա բացահայտ կեղծիք է, անբարոյական սուտ: Այս պատրաստի, անգիր արած կաղապարը թութակի պես կրկնել, բերել հագցրել է իմ «Այբբենարանին»: Բայց սխալվել է աղջնակը և ստում է անողոք:

Ճիշտ է, «Այբբենարանում» ներկայացված են Հայկ Նահապետը, Սասունցի Դավիթը, Վռամշապուհ արքան, Մեսրոպ Մաշտոցը, ճարտարապետ Մոմիկը, զորավար Անդրանիկը, Գարեգին Նժդեհը և այլ մեծ հայեր, որոնք էլ խառնել են աղջնակի գենդերային անդորրը: Այսքան անպատասխանատու, գռեհիկ, ինքնահավան և տգետ մարդ վաղուց չէի տեսել:

Ուրեմն, այս աղջնակի կարծիքով 21 տարի աղբամանից են սնվել մոտ մեկ միլիոն երեխա, որոնք սովորել են իմ «Այբբենարանով»: Աղբամանից են սնվել տասնյակ հազարավոր ուսուցիչներ, կրթության ոլորտի աշխատողներ, ծնողներ: Ու հիմա ինքը եկել է ու փրկում է մեր հասարակությունը:

Ողբալի է և ամոթալի էս մակարդակի պատգամավոր ունենալը, որը կարող է լեզվի ճարպիկ շարժումով աղբաման նետել տասնյակ գործող դասագրքերի, մի քանի տասնյակ մեթոդական ձեռնարկների, ուսումնական պարագաների, գեղարվեստական, թարգմանական, մանկական մի քանի տասնյակ գրքերի հեղինակի գործը:

Կարծում եմ՝ Ազգային ժողովը պետք է իր կարծիքն արտահայտի պատգամավորի ակնհայտ կեղծիքի, հերյուրանքի և անբարո ստի վերաբերյալ:

Վաչագան Սարգսյան

Հարգելի պարոն Սարգսյան,

Տեսա Ձեր գրառումն ու, անկեղծ ասած, հարկ համարեցի արձագանքել մի քանի պատճառով…

Տարիներ շարունակ ամեն շաբաթ «Իններորդ հրաշալիք»-ին եմ սպասել և այն սիրով վերընթերցել… Ձեր «Հայերենը ափի մեջ շարքի» շնորհիվ է, որ համադասարանցիներիս շրջանակում սեր արթնացրիք լեզվաբանության հանդեպ…

Պարոն Սարգսյան, Ձեր կողմից առաջ բերված փաստարկների հետ համամիտ չեմ, սակայն և չեմ հերքում, որ շատ կոպիտ եմ արտահայտվել… Ձեր՝ ինձ ուղղված բնութագիրը շատ վիրավորական էր, սակայն հայցում եմ Ձեր ներողամտությունը և վստահ եմ, որ կկարողանանք միասին քննարկել, թե գրքի այդ պատկերներում ինչն է, որ այդքան անընդունելի է իմ և փորձագիտական համայնքի մի քանի ներկայացուցիչների համար:

Պարոն Սարգսյան, տառերի ուսուցման Ձեր մեթոդը շատ լավն է, բայց իմ համեստ պատկերացմամբ այս դասագիրքն ավելի համալիր մոտեցում է պահանջում:

Սիրով կսպասեմ Ձեր արձագանքին:

Հարգանքով՝
Սոնա

Հայ դպրոցը սոսկ ուսումնարան չէ,
Հայ դպրոցը սոսկ քարաշէն կառոյց չէ,
Հայ դպրոցը հայակերտման ու
Հայապահպանման սրբավայր է:
Ո. Մ.

Որքան ալ շեշտենք հայ դպրոցի դերն ու կարեւորութիւնը, եթէ մեր խօսքին չենք միացներ մեր գործօն մասնակցութիւնն ու աշխատանքը զայն կենդանի ոյժ պահելու համար մեր հասարակական կեանքի մէջ՝ ան կը մնայ լոկ բաղձանքի սահմաններուն մէջ, մինչեւ որ սփիւռքեան հայախօս հին սերունդը անհետանայ:

Արտասաhմանեան, նամանաւանդ Միացեալ Նահանգներու, պայմաններուն մէջ այդքան ալ դիւրին չէ հայկական դպրոց պահել, երբ ամէն քայլափոխի՝ կան պետական հանրային ձրի դպրոցներ: Ամերիկեան «բարձր» քաղաքակրթութեան ազդեցութեան ներքեւ շա՜տ դիւրութեամբ պիտի ձուլուին, ե՛ւ կը ձուլուին, մեր նորահաս սերունդի զաւակները, որովհետեւ պատմութիւնը բազմիցս փաստած է, որ այդ մեծ հալոցին մէջ ոչ մէկ ազգութիւն կրնայ դիմանալ եւ գոյատեւել:

Նկատի ունենալով ձուլումի վտանգը, Ամերիկայի հայ գաղութները պարտաւոր են ի գին ամէն զոհողութեան բանալ հայեցի դաստիարակութեան օճախներ, եւ եղածներուն վրայ ալ գուրգուրալ ու պահել զանոնք՝ ինչպէս կը պահենք մեր եկեղեցիները, որովհետեւ հայ դպրոցը տաճարն է մեսրոպաշունչ հայ լեզուին:

Թէեւ անցեալին յաճախ կը կրկնէինք որ հայը ոչ-քրիստոնեայ երկիրներու մէջ չի կրնար ձուլուիլ, Միջին Արեւելքի վերջին տարիներու քաղաքական վերիվայրումները դժբախտաբար պարտաւորեցին որ մեր համոզումը փոխենք, որովհետեւ անհանդուրժող իսլամական շարժումները կը սպառնան մեր գոյութեան, ուստի եւ մեր լեզուի յարատեւման, մեզ արմատախիլ ընելով մեր որդեգրած երկրորդ հայրենիքներէն՝ Սուրիայէն, Լիբանանէն, Պարսկաստանէն, Եգիպտոսէն եւ այլ երկիրներէ:

Այսօր Լոս Անճելըսահայ գաղութը կը կանգնի դժբախտ իրողութեան մը առջեւ: Երկա՜ր տարիներու տքնաջան աշխատանքէ եւ յաջողութեան բազմաթիւ մրցանակներէ ետք, Փասատինայի «Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան» վարժարանը ներկայ տարեշրջանի աւարտին ՀԲԸՄ-ի կեդրոնական վարչութեան հրահանգով պիտի փակուի: Տակաւին երէկ էր կարծէք, որ նոյնանման տխրութեան եւ դժբախտութեան առջեւ գտնուեցանք երբ «Թէքէեան» Մշակութային Միութեան «պատուարժա՜ն» վարչութիւնը որոշեց, եւ փակելէ ետք Լոս Անճելըսի «Արշակ Տիգրանեան» դպրոցը՝ կալուածը ծախեց…:

Փակման նախօրեակին յայտարարուեցաւ, որ վարչութիւնը որոշած է դպրոցը ծախելէ ետք ուրիշ հայաշատ վայր մը փոխադրել վարժարանը, որուն իրագործման կը սպասենք այսօր, եւ ո՞վ գիտէ՝ տակաւին մինչեւ ե՛րբ…: Թէեւ զանազան մեկնաբանութիւններ լսեցինք այս մասին, սակայն զանոնք հրապարակաւ յայտնելու հարկը չենք տեսներ, որովհետեւ մեր մտահոգութիւնը այսօր շա՜տ աւելի լուրջ է եւ ահազանգող:

Ցեղասպանութեան հարիւրամեակը անցաւ, սակայն ճերմակ ջարդը կը շարունակուի մեզ ամէն օր հիւծելով այս դառն իրականութեան դիմաց: «Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան» վարժարանի փակումը անպատասխանատու քայլ մը է որ բացարձակապէս ներելի չէ, չըսելու համար որ զայն կը նկատենք աղէտաբեր ոճիր՝ հայ ժողովուրդի գոյութենական պայքարի ճանապարհին վրայ:

Մենք պէտք էր նոր դպրոցներ բանայինք ցեղասպանութեան հարիւրամեակէն ետք՝ մեր վրէժը լուծելու համար մեր թշնամիէն, որ փորձեց մեզ արմատախիլ ընել մեր հազարամեայ հայրենիքէն բայց չկրցաւ կործանել մեր ապրելու եւ ստեղծելու անկորնչելի կամքն ու կորովը: Ինչպէ՞ս պիտի լուծենք մեր մայրերուն եւ մեծ մայրերուն վրէժը, որոնք Տէր Զօրի անապատներուն մէջ, անօթի ու ծարաւ, չմոռցան իրենց մանուկներուն հայկական այբուբենը սորվեցնել կիզիչ անապատի աւազներուն վրայ:

Իսկ այսօր ՀԲԸՄ-ի վարչութիւնը, դրժելով իր հիմնադիրներու ուխտն ու տեսլականը, փակած է եւ տակաւին կը փակէ Ամերիկայի, Գանատայի, Հարաւային Ամերիկայի, Կիպրոսի եւ Լիբանանի մէջ գտնուող իր դպրոցները՝ զանազան անհեթեթ պատճառաբանութիւններով: Ահաւասիկ փոքրիկ, բայց ո՛չ ամբողջական ցանկ մը փակուած վարժարաններու.-

Ա.- «Յովակիմեան-Մանուկեան» մանչերու երկրորդական վարժարան – Լիբանան
Բ.- «Դարուհի Յակոբեան» աղջկանց երկրորդական վարժարան – Լիբանան
Գ.- «Լեւոն Նազարեան» նախակրթարան – Լիբանան
Դ.- «Երուանդ Տէմիրճեան» վարժարան – Լիբանան
Դ.- «Մելքոնեան կրթական» հաստատութիւն – Կիպրոս
Ե.- «Դանիէլ եւ Ալիս Զարուկեան» վարժարան – Թորոնթօ
Զ.- «Թէքէեան» Մշակութային Միութեան «Արշակ Տիգրանեան» վարժարան – Լոս Անճելըս
Է.- Մխիթարեան Հայրերու վարժարան – Լոս Անճելըս
Ը.- «Սուրբ Խաչ» Ազգային ամէնօրեայ վարժարան – Թորոնթօ

Ասոնց վրայ կու գան աւելնալու փակուած եւ ծախուած՝ ազգային եւ միութենական անհաշիւ դպրոցներ: Վերջին 45 տարիներուն, ՀԲԸՄ-ի կամ այլ պատկանելիութեան հարիւրէ աւելի հայկական ամէնօրեայ վարժարաններ փակուեցան:

Ի՛նչ ալ ըլլան ՀԲԸՄ-ի վարչութեան որոշումները, ատոնք ո՛չ մէկ ձեւով տխուր եւ ժխտական անդրադարձ պէտք է ունենան գաղութի գոյութենական պայքարի առաքելութեան վրայ: Եթէ հարցը նիւթական է, կարելի է համազգային հանգանակութիւն կազմակերպել եւ ապահովել նոր բարերարներ, ինչպէս անցեալին: Եթէ հարցը անձնական հեղինակութեան խնդիր է, – ականջդ խօսի Պարոն Սեդրակեան, – պէտք է զոհել անձնական շահերն ու հաշիւները՝ յանուն հաւաքականին, այսինքն՝ ժողովուրդին: Այլ խօսքով՝ անկարելի բան չկայ այս պարագային, եթէ իսկապէս կը հաւատանք հայ դպրոցի կարեւորութեան, մասնաւորաբար Լոս Անճելըսի հայահոծ գաղութին մէջ:

Բայց եթէ կայ վարչական մը, Երուանդ Տէմիրճեանի նման, որ կը յանդգնի օր ցերեկով ծնողներուն եւ աշակերտութեան յայտարարել. «Ինչո՞ւ կը նեղուիք, 50 տարի ետք հայ վարժարան պիտի չմնայ այլեւս Ամերիկայի մէջ, հետեւաբար ի՞նչ է տարբերութիւնը, 50 տարի ետք փակուած է [«Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան»] վարժարանը՝ թէ այսօր». եւ եթէ այսպիսի անտառաբնակներու յանձնուած է ՀԲԸՄ-ի վարժարաններու ղեկավարութիւնը՝ վա՜յ եկեր է մեզի…: Թշնամիի պէտք չունինք այլեւս…:

Ամէն անգամ որ դպրոց մը կը փակենք, կ’ուրախացնենք մեր թշնամին եւ կը պղծենք մեր նահատակներու արիւնաթաթախ կտակը – գոյատեւել եւ ապրիլ հայօրէն եւ մեր գոյութիւնը խարսխել հայ լեզուի վրայ, որովհետեւ առանց հայ լեզուի չկայ ինքնութիւն: Սփիւռքի մէջ հայօրէն գոյատեւելու արմատը, նոր սերունդներ պատրաստելու հիմնական վայրը հայկական դպրոցն է:

Հաւանաբար շատեր առարկեն, թէ դիւրին է խօսիլ քան գործել եւ մանաւանդ դպրոց պահել, թէ ատիկա այդքա՜ն նիւթական զոհողութիւններու կարիքն ունի: Կասկած չկայ մեր մտքին մէջ որ մեր դպրոցներուն տնտեսական վիճակը լուրջ մարտահրաւէրներու առջեւ կը դնէ մեզ ամէնուրեք: Նոյն ատեն ո՛չ մէկ կասկած կայ նաեւ, որ դժուար է ընդհանրապէս հայ ծնողքին, նամանաւանդ մասնաւորապէս գաղթական հայ ծնողքին տնտեսական վիճակը, երբ շատ մը պարագաներու բերումով ան ի վիճակի չէ տուեալ տարեշրջանի կրթաթոշակի ծանր բեռան ենթարկուիլ:

Սփիւռքի հայ դպրոցներու պարագային, կաթողիկոսութիւն, առաջնորդարաններ, համայնքային ղեկավարութիւն, կրթական մշակներ եւ ծնողներ, որքան կարելի է ի գին ամէն տեսակի զոհողութեան՝ բարոյական պարտաւորութիւն ունին այս ծանր բայց «քաղցր լուծը» իրենց ուսերուն վրայ վերցնելու, երբ հարցը կը վերաբերի մեր նորահաս սերունդի հայեցի դաստիարակութեան, անդաստան մը՝ ուր պիտի դարբնուին մեր ապագայ ջահակիրները Հայ Դատի պահանջատիրութեան:

Հայ դպրոցը ո՛չ զինք հովանաւորող եւ կամ անոր ֆիզիքական կառոյցին տէրը հանդիսացող հաստատութեան խնամակալներուն, հոգաբարձուներուն կը պատկանի, ո՛չ ալ թեմակալ առաջնորդին, համայնքապետին, կուսակցապետին կամ միութեան մը ատենապետին ու վարչականներուն: Հայ դպրոցը սեփականութիւնն է ժողովուրդին եւ տունն է իւրաքանչիւր հայու:

Որպէսզի մեր հողային պահանջատիրութեան պայքարը շարունակենք, սփիւռքի մէջ պէտք ունինք նոր, երիտասարդ ոյժերու, որոնք հայրենասիրական շունչով կը դաստիարակուին հայ վարժարաններու մէջ: Երբ այս դպրոցները կը փակուին՝ այդ սերունդները ինքնաբերաբար կը յաճախեն օտար դպրոցներ եւ կը կազմաւորուին որպէս օտարամոլ երիտասարդներ, որոնց մօտ կը բացակայի հայրենասիրութեան ոգին:

Հայ դպրոցը՝ մե՛նք ենք մեր ամբողջ կարողականութեամբ, եւ մեզմէ իւրաքանչիւրը պէտք է ըլլայ անոր տէրը ու ճանչնայ զայն որպէս ինքնութեան եւ հպարտութեան անսպառ աղբիւր: Ահաւասիկ հո՛ս է որ կը դրսեւորուի մեր դասալքութիւնը՝ երբ կը փակենք դպրոց մը՝ խուսափելու համար յանձնառութենէ եւ ծանր պարտականութենէ:

Եկեղեցիներ, կոթողներ եւ յուշարձաններ կառուցանելով չէ՛ որ հայութիւնը կը պահպանուի, նամանաւանդ մեզ հիւրընկալող երկիրներուն մէջ: Քարեղէն կառոյցներէն աւելի՝ հայու նկարագիրն է որ պիտի կերտենք հայ պատանիին մէջ, որպէսզի մեր գոյութենական պայքարը իր յաղթանակի ուղիղ ճանապարհին վրայ դրուած ըլլայ:

Չարաչար կը սխալին բոլոր անոնք՝ որոնք դպրոցը կը ղեկավարեն որպէս շահութաբեր հաստատութիւն: Նոր մարտավարութեամբ պէտք է պայքարիլ նման հոգեբանութեան տէր ղեկավարներու դէմ եւ տէր կանգնիլ արժանավայել կերպով մեր դպրոցներուն, եթէ իսկապէս կը հաւատանք որ Մայրենի լեզուն խարիսխն է ազգի մը գոյութեան, ինքնութեան պահպանման եւ գոյատեւման: Լեզուի կորուստը պատճառ կը դառնայ նաեւ մշակոյթի կորուստին, այլ խօսքով՝ մարդկային պատմութեան թատերաբեմէն անհետ կորստեան: Լեզուն է որ իր մէջ կ’ամփոփէ եւ կը խտացնէ մշակոյթի մը բոլոր արժէքներն ու գանձերը: Ահաւասի՛կ սփիւռքահայութեան մեծագոյն մարտահրաւէրը:

ՊԱՏՐԱ՞ՍՏ ԵՆՔ ԴԻՄԱԳՐԱՒԵԼՈՒ ԶԱՅՆ…:

ՈՍԿԱՆ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆ
15 Նոյեմբեր 2019
Լոս Անճելըս

Խմբ. ՀԲԸՄ-ի որոշման համաձայն՝ Փասադենայի «Վաչէ և Թամար Մանուկեան» վարժարանը պետք է միավորվի ՀԲԸՄ-ի մեկ այլ՝ Մանուկյան-Դեմիրճյան քույր դպրոցի հետ, իսկ հիշյալ վարժարանը վերածվելու է մշակութային կենտրոնի։ Էլեկտրոնային փոստով այս լուրն ստանալու հենց հաջորդը օրը վարժարանի ավելի քան 500 սան, ծնող, ուսուցիչ և աշխատակազմի անդամ դուրս եկան բողոքի՝ պայքարելու հերթական դպրոցի փակման որոշման դեմ։

Թեմայի շուրջ քննարկումները՝ տեսանյութում: