Սկիզբը՝ այստեղ

Աշխարհի որևէ կրթական հաստատություն մուտք գործելու համար հարկավոր է բավարարել գործող ընդունելության կարգը և հանձնել համապատասխան քննություններ: Հոգևոր կրթական հաստատությունները, այդ իմաստով, ունեն որոշակի առանձնահատկություն, ինչը պայմանավորված է այդ հաստատությունների առաքելությամբ և նկարագրով: Տարբեր հոգևոր դպրանոցներ ունեն իրենց ընդունելության չափանիշները, որոնք հիմնականում նման են իրար: Տարբերությունն այն է, որ ընդունելության տարիքը մի տեղ կարող է լինել 18 տարեկանը, իսկ մեկ ուրիշ տեղ` 12 տարեկանը: Վերջինս պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ որոշ դպրեվանքերում, ինչպես նշում է Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության Բիքֆայայի դպրեվանքի տեսուչ Հ. Թորգոմ վարդապետ Տոնոյանը, «ուսումնական շրջանը երկու բաժիններ ունի. առաջինը ժառանգավորաց բաժինն է, որտեղ ուսանողները սովորում են գիտական, լեզվական նյութեր, հայոց պատմություն եւ Հայաստանի աշխարհագրություն: Երկրորդ բաժինը կոչվում է ընծայարան, որտեղ դպրեվանքի ուսանողները սովորում են աստվածաբանական նյութեր, անցնում են հայերենագիտական, պատմական դասընթացներ, սովորում են հասարակագիտական-եկեղեցագիտական նյութեր և 22-ից 25 առարկաներ են սովորում այդ բաժնում»: Ուսումնական երկշերտ կառուցվածք ունի նաև Երուսաղեմի Ժառանգավորաց վարժարանն ու ընծայարանը:

Ինչ խոսք, չափազանց դժվար է վաղ տարիքում կտրվել ընտանեկան գուրգուրանքից, որոշ դեպքերում` անցնելով հազարավոր կիլոմետրեր` մեկնել արտերկիր` հոգևոր կրթություն ստանալու նպատակով: Տեղաբնակների համար ևս դյուրին չէ ընտանիքից հեռու նոր միջավայրում կրոնական ուսում ունենալ: Դեռահասության շրջանում պատանին դեռ պատրաստ չէ շրջապատի նման շեշտակի փոխոխության: Իրականության նկատմամբ ունեցած աղոտ պատկերացումները, հոգևոր անկայունությունը, կյանքի փորձի պակասը, անձի կազմավորման թերհասությունը հաճախ ստիպում են ինքնահաստատման շեմին գտնվող տղաներին չհարմարվել ճեմարանի նիստուկացին, ովքեր հետագայում կանգնում եմ հոգեբանական լուրջ բարդոյթների առաջ` իրենցում զգալով կոտրվածություն, ճնշվածություն և հիասթափություն:

Ճիշտ կլիներ, որ ապագա դիմորդները լավապես տեղեկացված լինեին ճեմարանի առօրյայից, ուսման մակարդակից, հոգևոր ուղղվածությունից, որպեսզի առիթ չունենան կանգնելու փաստի առաջ` կա՛մ ինքնակամ հեռանալու, կա՛մ շարունակելու իրենց կամքին հակառակ: Երկու դեպքում էլ այն թողնելու է իր հետևանքները: Խոսքն այն ուսանողների մասին է, ովքեր ճեմարան են ընդունվել կոչումով, գիտակցությամբ և վճռականությամբ: Իսկ ովքեր ճեմարանը դիտում են «եկամտաբեր» ասպարեզ, առանց հոգսի ձրի կրթություն ձեռք բերելու հնարավորություն, պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափելու միջոց, այդպիսինների համար շատ նպաստավոր է «պղտոր ջրում լողալը», մանավանդ եթե վարժված են մակաբույծ կյանքին:

Ճեմարանի ընդունելության համար, սովորաբար, պահանջվում է հանձնել քննություններ հայոց լեզու (գրավոր, հարցարան), հայ գրականություն (բանավոր), հայոց պատմություն (բանավոր), օտար լեզու (անգլերեն` ստուգարք) և երաժշտություն (երգեցողություն, լսողական ընդունակություն, ռիթմի զգացողություն) առարկաներից: Ուրախալի է, որ Սահակ եպիսկոպոս Մաշալյանի տեսչության տարիներին վերականգնվեցին երջանկահիշատակ Վազգեն Վեհափառի ժամանակներից ձևավորված ճանաչողական բնույթի զրույցները, որոնք ծավալվում են հետևյալ թեմաների շուրջ` Սուրբ Գրքի իմացություն, Հայ եկեղեցու պատմության մասին գիտելիքներ, եկեղեցական փորձառություն, ինքնաարտահայտվելու կարողություն:

Ճեմարան կարող են ընդունվել Հայաստանի և այլ երկրների մինչև 21 տարեկան հայազգի քաղաքացիները, որոնք ունեն միջնակարգ (կամ ավելի բարձր) կրթություն և Հայ եկեղեցու զավակ են: Ընդունելության ժամանակ անհրաժեշտ է ներկայացնել դիմում` ճեմարանի տեսչի անունով, միջնակարգ (կամ ավելի բարձր) կրթության վկայական, բնութագիր` դպրոցի տնօրենից, զինվորական դրության մասին փաստաթուղթ (բնօրինակը), բժշկական վավերացման տեղեկանք (086 ձև), երկու լուսանկար` 3×4 չափի, անձնագրի պատճեն, ինքնակենսագրություն, երաշխավորագիր` թեմի առաջնորդից կամ շրջանի հոգևոր հովվից, տեղեկանք բնակավայրից և մկրտության վկայական:

Այստեղ ուզում ենք կենտրոնանալ եկեղեցական փորձառության վրա, որի շուրջ զրույց է ծավալվում ճեմարանի դիմորդի հետ: Գաղտնիք չէ, որ հետխորհրդային կամ, այսպես կոչված, անկախության շրջանի սերունդը առանձնապես չի փայլում իր քրիստոնեական դաստիարակությամբ: Եթե հաշվի առնենք, որ հանրակրթական դպրոցներում ևս աճող երիտասարդությանը չեն ավանդվում բարեկրթության, մարդկային փոխհարաբերություններում վարվեցողության և հոգևոր արժեհամակարգի ծանոթության անհրաժեշտ դասեր, ապա ընդհանուր պատկերն ավելի քան հստակ է լինում: Ընտանիքներում մեծ մասամբ տիրում է նույն անհավատ մթնոլորտը, ինչի արդյունքում պատանիների մի ստվար զանգված շարունակում է հեռու մնալ քրիստոնեական արժեքներից:

Բնականաբար, այսպիսի միջավայրում մեծացող տղաները եկեղեցական փորձառությունից գաղափար անգամ չեն կարող կազմել: Դիմորդների դեպքում եկեղեցական փորձառությունը ենթադրում է, որ նրանք պետք է առնվազն շապիկ հագնեն եկեղեցական ծիսակատարությունների ժամանակ` տեղի հոգևորականի արտոնությամբ, որպեսզի իրենց մասնակցությունը բերեն ամենօրյա ժամերգություններին և կիրակնօրյա Սուրբ Պատարագի խորհրդին: Հարկ եղած դեպքում` քահանան նրանց կարող է ներգրավել նաև մյուս ծիսակատարություններում` առիթ տալով հմտանալու եկեղեցական երաժշտության, ծեսի և հովվական ծառայության մեջ: Ենթադրվում է, որ ճեմարանի ընդունելության ժամանակ դիմորդը պետք է անցած լինի այս ճանապարհով, որպեսզի թեմի առաջնորդը կամ շրջանի հոգևոր հովիվը կարողանա երաշխավորագիր տրամադրել ճեմարան մուտք գործելու համար:

Եկեղեցական փորձառությունը, սակայն, միանշանակ չի կարելի պահանջել ճեմարանի բոլոր դիմորդներից: Վստահաբար, կլինեն անձեր, ովքեր նախքան ճեմարան դիմելը ունեցած չեն լինի եկեղեցական փորձառություն, բայց կունենան եկեղեցական կոչում: Քրիստոսի առաքյալները պարզ ձկնորսներ էին, չունեին կրոնական գիտելիքներ կամ եկեղեցական փորձառություն, բայց ունեցան ավետարանչության կոչում և անվերապահորեն հետևեցին Հիսուսի ձայնին. «Ով իր հորը և կամ մորը ինձնից ավելի է սիրում, ինձ արժանի չէ. ով իր որդուն կամ դստերը ինձնից ավելի է սիրում, ինձ արժանի չէ։ Եվ ով իր խաչը չի վերցնում ու իմ հետևից չի գալիս, ինձ արժանի չէ» (Մատթ. 10:37-38)… «Ով որ ամոթ համարի ինձ և իմ խոսքերը այս շնացող և մեղավոր ազգի մեջ, մարդու Որդին էլ նրան պիտի ամաչեցնի, երբ գա իր Հոր և սուրբ հրեշտակների փառքով» (Մարկ. 8:38):

Երբեմն պատահում է նաև հակառակը: Այն տղաները, ովքեր նախքան ճեմարան ընդունվելը որևէ եկեղեցում շապիկ են հագել, այլ խոսքով` ունեն, այսպես ասած, եկեղեցական փորձառություն, ավելի շփացած և անլուրջ են լինում` հենց տեղի հոգևորականի թողտվությամբ և մեղքով: Էլ չեմ խոսում այն եզակի դեպքերի մասին, երբ ճեմարանի դիմորդ է եղել քահանայի որդի, սակայն բնավ չի զգացրել, որ ինքը ծնվել և մեծացել է քահանայի ընտանիքում: Հայտնի են դեպքեր, երբ ճեմարան ընդունվելուց քիչ տարիներ անց հիշյալ կրթօջախից հեռացվող սաների թվում եղել են նաև քահանաների զավակներ: Սա ևս մեկ անգամ վկայում է «ծանոթ»-ով ճեմարան ընդունվելու վնասակարության մասին: Մյուս կողմից, եթե ճեմարանի սաների թվում կգտնվեն նաև քահանաների որդիներ, ապա առավել ևս պետք է պարկեշտ և վայելուչ դրսևորեն իրենց` օրինակ լինելով մյուսներին և բարձր պահելով իրենց քահանա հայրերի պատիվը:

Անկախ ճեմարանի դիմորդների ով լինելուց, անկախ նրանց սոցիալական վիճակից, հետապնդած նախասիրություններից և նրանց հետ ունեցած ազգակցական-մտերմական կապերից` ճեմարան կարող են մուտք գործել բացառապես արժանավորները` համաձայն ընդունելության քննությունների ժամանակ իրենց ցուցաբերած գիտելիքների, անձի բարոյական նկարագրի որակական հատկանիշների և եկեղեցական սպասավորության համար առթած կոչման: Քննական հանձնախումբը, առանց աչառության և խղճահարության, հարկ է առավելագույն խոհեմություն և զգոնություն դրսևորի` ճակատագրական սխալներից խուսափելու համար: Այս պարագայում, դիմորդի ձայնային տվյալների վրա կարիք չկա սևեռվելու: Ճեմարանի դիմորդը կարող է չունենալ երաժշտական փայլուն ընդունակություններ, լսողությունը նվազ լինի, ձայնը հղկված չլինի, սակայն ունենա եկեղեցականի համար անհրաժեշտ այլ ձիրքեր և մտավոր ունակություններ, նկարագրի բարձր ցուցանիշ, անկեղծ հավատք ու նվիրվածություն, որին անպայմանորեն պետք է ընդառաջել:

Քիչ է պատահում, որ դիմորդը պատահաբար ընդունվի ճեմարան և ուսումնառության ընթացքում դեպի լավը փոխվի: Սա կարելի կլիներ, եթե ճեմարանի ուսանողների հետ հետևողականորեն աշխատանք տարվեր` նրանց հոգևոր դաստիարակություն տալով: Տեսչական կազմի և ոչ մի անդամ, ներառյալ վերակացուները, չեն կարող այնքան վստահություն շահել ուսանողների մոտ, որ նրանք բացեն իրենց սիրտը և թույլ տան, որ դիմացի պատասխանատու անձը ուղղության հրավիրի իրենց, մանավանդ որ պատասխանատուները հիմնականում իրենք էլ կարիք ունեն հոգևոր պատրաստության ու հասունության: Անընդհատ վախեցնելով և սովորույթի ուժով պատժելով ևս խնդիրները ոչ միայն մնում են առկախ, այլև գնալով բարդանում և վերածվում են «գորդյան հանգույցի»:

Եթե ճեմարանում իսկապես ապահովվի հոգևոր մթնոլորտ, ապա նույնիսկ այն ուսանողները, որոնք պատահաբար, առանց «եկեղեցական փորձառության» են ընդունվել` ավելի շատ վարժված լինելով «դրսի» կյանքին ու փողոցային բարքերին, ապա ճեմարանում տեսնելով հոգևոր կյանք ու եղբայրական օգնություն` մեծ հավանականությամբ իրենք նույնպես դարձի կգան, և չի բացառվում, որ ապագային մինչև անգամ լավ հոգևորականներ լինեն: Ընդհակառակը` աշխարհիկ մթնոլորտի առկայության դեպքում մնացյալ սաները, որոնք կոչումով և գիտակցությամբ էին ընդունվել ճեմարան, աստիճանաբար հոգեզրկվում և կերպարանափոխվում են, իսկ առավել սկզբունքային ու հաստատակամ նկարագրով ուսանողները, չհանդուրժելով շրջապատի գաղջ մթնոլորտը, զանազան պատրվակներով ինքնակամորեն լքում են ճեմարանականի շարքերը:

Ճեմարանականների հոգևոր կրթության ապահովման տեսակետից դիմորդներին և ուսանողներին մեծապես հանձնարարելի է Ալֆոնսո դե Լիգուորիի հեղինակած և Մխիթարյան միաբանության հայրերից Սահակ վարդապետ Ճեմճեմյանի հայացրած «Նորընծային հոգեւոր գիրքը» ձեռնարկը, որը գրված է հայրական սիրով և ծնողական հոգատարությամբ` տպագրված 1992 թվականին Վենետիկի Սբ. Ղազար հայոց կղզում: Սրա կողքին հոգեշահ կլինի ընթերցել Խորեն պատրիարք Աշըգյանի «Կենցաղ եկեղեցականաց» և Պողոս պատրիարք Ադրիանուպոլսեցու «Խրատի թանգարան» գրքերը: Իրենցից մեծ արժեք են ներկայացնում նաև Սբ. Ներսես Շնորհալի կաթողիկոսի «Թուղթ ընհանրական», ինչպես նաև Վարդան վարդապետ Այգեկցու «Խրատ քահանաներին և ամբողջ ժողովրդին» երկասիրությունները:

Լիահույս ենք, որ տարեցտարի պիտի բարեկարգվի ճեմարանը` իր ներքին և արտաքին կողմերով, որոնց վառ ապացույցը կլինի այնքա՜ն սպասված ճշմարիտ հոգևորականների հունձքը, որոնք արժանապես կլինեն «մշակք առանց ամօթոյ»: Ճեմարան ընդունվել ցանկացող յուրաքանչյուր դիմորդ քաջ պետք է գիտենա, թե ինքը ինչո՛ւ և ո՛ւր է դիմում ընդունվելու և արդյո՞ք ինքը համապատասխանում է այդ հաստատության կանոններին, պահանջներին ու պայմաններին: Ճեմարան չեն ընդունվում ո՛չ անվճար կրթություն ստանալու, ո՛չ բանակից փախուստ տալու, ո՛չ կարիերա ապահովելու, ո՛չ պաշտոններ հավակնելու, ո՛չ արտերկիր փոխադրվելու, ո՛չ էլ, պարզապես, վեղար կրելու համար: Ճեմարան ընդունվում են հոգևորական դառնալու հեռանկարով, իսկ դա նշանակում է հավատքի սխրագործություն, անձնվեր ծառայություն և հոգիների փրկության համար խաչակրություն, մի խոսքով` նմանվել և հետևել ճշմարիտ և հավիտենական Քահանայապետին` Հիսուս Քրիստոսին:

Շարունակելի

Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ

Աղբյուրը՝ hetq.am

Սկիզբը՝ այստեղ

Դեռևս 5-րդ դարից սկսած` Հայ եկեղեցու լուսամիտ և սրբասնունդ հայրապետներ Սահակ Պարթևը, Հովհան Մանդակունին և ուրիշներ տևապես հորդորում և պահանաջում էին հոգևորական ձեռնադրել միմիայն ուսյալ և արժանավոր մարդկանց, որոնք անցել են համապատասխան հոգևոր-կրթական հաստատության ճանապարհով: Այս նպատակի իրագործման համար նրանք բարեզարդեցին ժամանակի վանական դպրոցները, որոնք արդարորեն դարձան «ակունք իմաստութեան եւ հոգեւոր դպրութեան»: Այնտեղ մատղաշ սերնդի մեջ անխնա կերպով ջամբեցին աստվածագիտության և հոգևոր դաստիարակության բարի հունդերը, որոնք պտղաբերեցին «մեկի դիմաց` երեսուն, մեկի դիմաց` վաթսուն և մեկի դիմաց` հարյուր» (Մարկ. 4:20):

Այսօր առավել, քան երբևէ, Հայ եկեղեցին կարիք ունի գիտակից, պատրաստված և անձնվեր եկեղեցականների, որոնք ոչ միայն կրթված են արտաքին գիտությամբ, այլև իրենցում անշեղորեն կրում են մեր սրբազան նախնիներից ժառանգած ուղիղ հավատքի դավանությունը և դրանից բխող քրիստոնյայի մաքրակենցաղությունը: Այս ամենը վկայված է ինչպես Սուրբ Գրքով, այնպես էլ եկեղեցական մատենագրությամբ և սրբազան ավանդությամբ: Եկեղեցին ինքն է պատրաստում իր հոգևոր դասին, որը տեղի է ունենում ոչ միայն կրոնական ուսմամբ, այլև հոգևոր նկարագրի կերտումով: Կոչում, ուսում և նկարագիր. այս երեք հատկանիշներն անբաժանելի եռյակ են կազմում, որոնք էլ ճեմարանականի մեջ ձևավորում են ապագա հոգևորականի դիմագիծը:

Ստ. Մալխասյանցի «Բացատրական բառարան»-ում «կոչում» բառի դիմաց կարդում ենք. «Ինչ բանի որ մարդ ի բնէ կոչուած է, բնական հակում, ձիրք` ընդունակութիւն որևէ բանի»: Եկեղեցական իմաստով կոչումն այն աստվածային կանչն է, ներքին ձայնը, հոգևոր մղումը, որը թելադրում է մարդու սրտին: Ճեմարանի յուրաքանչյուր դիմորդ, որ պատրաստվում է դառնալ դպրեվանքի ուսանողը, քաջ պետք է գիտակցի եկեղեցու սպասավորի իր ներքին կոչումը և անվերապահորեն հաշվի նստի դրա հետ: Քահանայական կոչումը պարտադիր և կարևորագույն նախապայմանն է եկեղեցականների պատրաստության: Եվ սա հիմնված է սուրբգրային ճշմարտության վրա:

Քրիստոս իր փրկարար վարդապետությունը աշխարհով մեկ տարածելու ու քարոզելու համար կանչեց և ընտրեց 12 առաքյալների, որոնցից մեկը, թեև ապերախտ գտնվելով, մատնությամբ դավաճանեց, սակայն մնացյալ 11-ը և հետագայում նաև` Հուդա Իսկարիովտացուն վիճակահանությամբ փոխարինած Մատաթիան 70 աշակերտների հետ միասին հավատարիմ մնացին իրենց կոչմանը և անսակարկ կերպով լծվեցին ավետարանչության մեծապատիվ գործին: Ոչ թե առաքյալներն ընտրեցին իրենց Վարդապետին, այլ Հիսուս անձամբ կանչեց նրանց` տգետ ձկնորսներից այլակերպելով աստվածիմաստ, հմուտ և պերճախոս քարոզիչների:

Մեջբերենք երկու հատված Նոր Կտակարանից` հստակորեն հասկանալու կոչման նշանակությունը: «Մինչ Հիսուս Գալիլիայի ծովեզերքով քայլում էր, տեսավ երկու եղբայրների` Սիմոնին, որ Պետրոս էր կոչվում, և նրա եղբայր Անդրեասին. ծովի մեջ ուռկան էին գցում, քանի որ ձկնորսներ էին: Եվ նրանց ասաց. «Իմ հետևի՛ց եկեք, և ես ձեզ մարդկանց որսորդներ պիտի դարձնեմ»: Եվ նրանք, իսկույն թողնելով ուռկանները, գնացին նրա հետևից: Եվ այնտեղից առաջ գնալով` տեսավ երկու այլ եղբայրների` Զեբեդեոսի որդի Հակոբոսին և նրա եղբայր Հովհաննեսին, մինչ նավակի մեջ էին իրենց հոր` Զեբեդեոսի հետ միասին և իրենց ուռկանները կարգի էին բերում. և նրանց էլ կանչեց: Նրանք, իսկույն թողնելով նավակը և իրենց հօրը, գնացին նրա հետևից» (Մատթ. 4:18-22):

Վերոբերյալ ավետարանական հատվածում հստակորեն ուրվագծվում է, որ նախկին ձկնորսները, անսալով Քրիստոսի կանչին, թողեցին իրենց գործը և հետևեցին իրենց Վարդապետին: Բնականաբար, եթե չլիներ այդ կոչումը, նրանք պիտի շարունակեին մնալ նույն ձկնորսները` այդպես էլ չդառնալով առաքյալներ Աստծու խոսքի քարոզության: Այսպիսով, կասկածից դուրս է, որ կոչումը նախապայման է հոգևորական դառնալու համար: Այն եկեղեցականները, որոնք առանց համապատասխան կոչման են ձեռնադրվել, այդպես էլ չեն դարձել հոգևորական` բառի ամենաճշգրիտ իմաստով: Այդպիսիններին կարելի է պարզապես անվանել սևազգեստներ, բայց ոչ` հոգևորականներ: «Գործը չեղավ, տերտեր եղավ» արտահայտությունը, որ գալիս է դեռևս խորհրդային ժամանակներից, հաճախ արտացոլում է եկեղեցական մռայլ իրականության խճապատկերը:

Պետք է ընդգծել, որ հոգևորական լինելը մասնագիտություն կամ աշխատանք չէ, որ օրապահիկը վաստակելու նպատակով կարելի լինի կրել եկեղեցական համազգեստ և վարձատրվել մատուցված գործի համար: Հոգևորական լինելը, կոչում լինելուց զատ, նաև ծառայություն է, ինքնանվիրում և առաքելություն: Այն, ըստ էության, աստվածային գործ է, որը շատ դեպքերում հենց այդպես էլ կոչվում է` քահանայագործություն: Քահանայական կոչման առկայությունը մշտապես պետք է լինի եկեղեցու ուշադրության կենտրոնում, որպեսզի առանց կոչման քահանայական ձեռնադրություն երբևէ չիրականանա: Սա նաև հաստատված է Հայ եկեղեցու «Մաշտոց» ծիսամատյանով, համաձայն որի` նախքան ձեռնադրությունը պետք է կատարվի կոչման կամ ընծայման արարողությունը` բոլոր հերետիկոսների նզովումով, հերետիկոսությունների մերժումով, Սուրբ Հայրերին աշակերտությամբ և ուղղափառ հավատքի հրապարակային խոստովանությամբ:

Այստեղ մի փոքր շեղվենք թեմայից և երկու խոսքով անդրադառնանք վերոհիշյալ կոչման արարողության ժամանակ կարևոր պատասխանատվություն ստանձնած վկայախոսի (հուն.` խարտավիլակ) դերին: Վերջինիս պարտականությունն է վկայություն տալ ընծայյալ տիրացուների արժանավորության, մտավոր պատրաստության և հոգևոր հասունության վերաբերյալ` հիմնվելով իր անձնական ճանաչողության, թեկնածուների խոստովանահայրերի երաշխավորության և ժողովրդի վկայության վրա: Սակայն անհեթեթ է, որ ճեմարանի ուսանողների մեծամասնությունը այդպես էլ չի ունենում իր անձնական խոստովանահայրը, գոնե մեկ անգամ մասնակցած չի լինում անհատական խոստովանանքին, տարվա մեջ խիստ հազվադեպ է Սուրբ Հաղորդություն ընդունում, ու այսքանից հետո վկայախոսը, առանց խղճի խայթ զգալու, ի լուր ներկաների, ի միջի այլոց, պատասխանում է ձեռնադրիչ եպիսկոպոսի հարցմանը, թէ` «Այո՛, թեկնածուն ունի խոստովանահայր, մանկությունից սրբությամբ է սնվել, ունի Սուրբ Գրքի գիտութիւնը», և այլն: Հիշեցնենք, որ Մովսես մարգարեին տրված տասնաբանյա պատվիրաններից մեկն էլ սուտ վկայություն չտալն է: Իսկ Քրիստոս Ավետարանում զգուշացնում է հեռու մնալ փարիսեցիությունից և ձևականություններից:

Ուսումը երկրորդ կարևորագույն բաղկացուցիչն է հոգևորականի պատրաստության համար: Ուսյալ եկեղեցականների կարիքը բոլոր ժամանակներում էլ զգալի է հասարակության հոգևոր պետքերին ի խնդիր: Առանց որակյալ ուսման ապահովման` հնարավոր չէ անշեղորեն ավանդել մեր մատենագրական գոհարները, ժողովրդին լուսավորել Աստծու խոսքի մատակարարությամբ և ողջամիտ մեկնություններով: Պատահական չէ, որ Սբ. Եղիշե պատմիչը անգրագիտությունը համարում է բոլոր չարիքների մայրը. «Ամենայն չարիք ծնանին ի միտս մարդոյ յանուսումնութենէն»: Եվ սա դառը ճշմարտություն է:

Այս առթիվ դիպուկ է արտահայտվում նաև Արշակ Տեր-Միքելյանը. «Ոչ մի բան այնքան վտանգաւոր չէ նոյն իսկ եկեղեցուն, որքան այս կեղծ սպասաւորութիւնը, որովհետև քեզնից պահանջում են այն, ինչ որ չունիս, իսկ դու ստիպուած ես ծածկելու քո տգիտութիւնը` տալով նրանց այն, ինչ որ ունիս. ձուկ կը պահանջեն, իսկ դու օձ կը տաս: Այն մարդը, որ այնքան անազնիւ է, որ մինչև անգամ ծպտեալ պաշտօնեայ է դառնում, էլ ի՞նչ չի կարելի սպասել նրանից»: Իսկ մեկ ուրիշ տեղ էլ, խոսելով ուսման որակի հաշվին ուսանողների քանակի ավելացման և հոգևոր կրթության պակասի մասին, գրում է. «Մեզ պէտք չէ խարդախ, ծպտեալ, դիմայլակեալ դպրոց, այլ պէտք է, թէև աշակերտներով սակաւաթիւ, բայց եկեղեցական գիտութեամբ հզօր, բարգաւաճած հոգեւոր դպրոց: Թող նորա մէջ աւելով հաւաքած «կալակուռտա» (չակերտների մեջ բերված բառի իմաստը մեզ անհայտ է – Ե. Խ.) 150 աշակերտք չլինին, այլ լինին 25-30 ընտիր տղայք` կանոնաւոր հոգևոր ուսմունք պարզերես և աներկիւղ ստացողք: Եթէ այդպէս լինի, մենք հազարապատիկ առաւել կը հաշուինք, քան թէ այժմ: Մի քանի պարզամիտներ պարծենալով ասում են` «Մեր հոգևոր դպրոցի մէջ 150-200 աշակերտք կան», ես էլ մտքիս մէջ պատասխանում եմ նոցա` «Վա՜յ այդ խեղճ, անմեղ 200 տղայոց, որ իզուր պիտի կորչին, վասն զի թերուսութիւնը նոյն բարոյական մահն է… Քահանայացուն պէտք է քարոզել գիտենայ, մեր հոգևոր դպրոցներում չկայ դրա վարժութիւնը. քահանայացուն պէտք է Սուրբ Գիրքը մեկնել կարենայ, մեկնութեան դասեր չկան մեր հոգևոր դպրոցներում. նա պէտք է դաւանագէտ, բարոյագէտ լինի, բայց մեր հոգևոր ոչ մի դպրոցում չեն սովորեցնում. նա պէտք է պատմագէտ լինի, ժամասացութիւն, պաշտամունքի էութիւնն, իւրաքանչիւր ծէս բացատրել կարողանայ, սակայն մեր հոգևոր ոչ մի դպրոցում չեն սովորել: Նա պէտք է տարրական բժշկութիւն, գիւղատնտեսութիւն գիտենայ, որոնք չեն աւանդւում մեր հոգևոր դպրոցներում: Այլ և աստուածաբանութիւնը պահանջում է բնագիտական առարկաներն ևս աւանդել, մինչդեռ դրանք դուրս են վռնդուած մեր հոգևոր դպրոցներից: Ուրեմն, ո՞րտեղ ենք քահանայ պատրաստում, մեր ո՞ր հոգևոր դպրոցի աշակերտն է արժանի քահանայութեան: Կամ ո՞ր աշակերտը կը զգայ, թէ ինքը պատրաստութիւն ունի քահանայութեան, որպէս զի գայ և դառնայ: Մ՞իթէ քիչ ենք լսել դրանցից թէ` «Մենք եկեղեցական ոչինչ չգիտենք, քարոզել ևս չգիտենք, ի՞նչպէս հոգևորական դառնանք»: Թող այս պատասխանը պատրուակ համարեն, սակայն և այնպէս ազնիւ պատասխան է: Մէկ մարդ չունի հոգևոր զէնք, իսկ դուք պահանջում էք, որ նա գայ կռուի խաւարի դէմ. սրանից աւելի այլանդակութիւն կը լինի՞: Ուզում էք հոգևորական պատրաստել, սակայն դպրոցի վարիչ, տեսուչ էք նշանակում բնագէտին, իրաւաբանին, լեզուաբանին. այս այլանդակութեան վրայ չի՞ ծիծաղի նոյն իսկ բնագէտ գիտնականը: Հոգևոր ուսում պէտք է տաք, սակայն ուսուցիչ նշանակում էք կրօն չսովորածին, նոյն իսկ աթէիստին. սա չար ծաղր չէ: Այս կրթութի՞ւն է»…

Ավելացնենք միայն, որ ճեմարանի շրջանավարտներից մի քանիսին հետագայում առանձնաշնորվում է շարունակել իրենց կրթությունը նաև արտերկրի համալսարաններում, ինչը կարող է ունենալ ինչպես իր դրական, այնպես էլ բացասական ազդեցությունը, եթե հաշվի առնենք այն փաստը, որ սեփական եկեղեցու դավանանքը չիմացող հոգևորականները գրկաբաց պիտի տրվեն իրենց հրամցվող յուրաքանչյուր ուսմունքին` հաճախ նաև շեղվելով Սուրբ Հայրերի լուսավոր ճանապարհից: Իսկ արտասահմանյան ուսման դրական կողմն էլ թերևս այն է, որ լավագույն առիթն է ընձեռնվում` ծանոթանալու քույր եկեղեցիների և քրիստոնեական այլ համայնքների հետ` վերջիններիս ծանոթացնելով նաև Հայ եկեղեցու հետ: Սա կարող է ընդլայնել հոգևորականի մտահորիզոնը և մղել ինքնակրթության, ինչը անձի զարգացման թիվ մեկ հատկանիշն է:

Ճեմարանում առաջին գծում պետք է լինեն հոգևոր առարկաները: Լավ է, որ ապագա հոգևորականը ճեմարանում անցնում է հայ և արտասահմանյան գրականություն, համաշխարհային պատմություն, բայց անընդունելի է, երբ նա չի տիրապետում սեփական եկեղեցու պատմությանը, վարդապետությանը, չի սերտում Սուրբ Գիրքը և ծանոթ չէ աստվածաշնչական ուղղափառ մեկնություններին, չի ընթերցում Եկեղեցական Հայրերի արժեքավոր աշխատությունները և այլն:

Ի վերջոյ, ճեմարանն ավարտելուց հետո հոգևորականը եթե այդպես էլ չիմանայ, ասենք, Եղիշե Չարենցի ծննդյան և մահվան թվականները, չմտաբերի Սիամանթոյի իսկական անուն-ազգանունը կամ կարդացած չլինի Օնորե դը Բալզակի ստեղծագործությունները, դրանում սարսափելի ոչինչ չկա: Բայց եթե նա չիմանա Աստվածաշունչը, տեղյակ չլինի եկեղեցական կանոններից, չկարողանա զատորոշել ուղղափառ վարդապետությունը հերետիկոսություններից և մինչև անգամ ի վիճակի չլինի քարոզել, սա արդեն ողբերգական հետևանքներ կունենա: Վեցամյա, իսկ որոշ դեպքերում` իննամյա կրթությունը լիուլի բավարար է, որպեսզի ճեմարանում կերտվի իսկական հոգևորական: Ինչ խոսք, հոգևոր առարկաների հետ կարևոր են նաև հումանիտար հոսքի և հարակից այլ առարկաներ, որոնք ամբողջացնում և համակողմանիորեն կրթում են ճամարանականին: Չմոռանանք շեշտել նաև մարմնամարզության անհրաժեշտությունը հոգևոր դպրանոցներում, որը ուսանողի նստակյաց առօրյայից օրը դարձնում է առողջ և եռանդուն:

Կոչումից և ուսումից հետո երրորդ բաժինը վերաբերում է ճեմարանականի հոգևոր նկարագրին, ինչով էլ պայմանավորված է հենց ճեմարանի հոգևոր նկարագիրը: «Նկարագիր» ասելով` հասկանում ենք տվյալ անձի բարոյական կողմի պատկերը` վարքագիծը, նրա ինքնաարտահայտման դրսևորումը, մտածելակերպը, հոգեբանությունը: Հոգևոր նկարագիր ձեռք բերելու համար ամենից առաջ հարկավոր է ունենալ ընտանեկան դաստիարակություն, որի հիմքի վրա էլ պիտի բարձրանա ու խարսխվի քրիստոնեական դաստիարակությունը: Վերջինս ուղղակիորեն աղերսված է հոգևոր կյանքի աճի հետ, որը հղկվում և ուղղորդվում է խոստովանահայրերի կողմից: Աշխարհի բոլոր հոգևոր հաստատություններում ամեն մի ճեմարան ունի իր հոգևոր հայրը կամ առաջնորդը, որը սկզբունքորեն տեսչական կազմի անդամ լինել չի կարող: Միաժամանակ նա հաշվետու է տեսչությանը` վկայելով տվյալ անձի հոգևոր պատրաստության, հասունության, մի խոսքով` արժանավորության մասին, կամ էլ` հակառակը: Մինչդեռ խոստովանության գաղտնիքը խստիվ պահելի է:

Հոգևոր կյանքին ամենաշատ վնասակարությունը կարող է հաղորդել ինքնախաբեությունը: Յուրաքանչյուր քրիստոնյա, առավել ևս` ճեմարանի սան և հոգևորական, պետք է գիտակցի, որ ինքը պատասխանատու է Աստծուն իր կյանքի բոլոր քայլերի համար: Եթե նա ունի անկեղծ հավատք և հոգևոր գիտակցություն, ապա նրա նկարագիրը ժամանակի ընթացքում կարելի կլինի սրբագրել: Անհավատ ուսանողը կամ քրիստոնեական վարք չդրսևորող ճեմարանականը, որքան էլ փայլի իր ամբարած կրոնական գիտելիքներով, չի կարող հոգևորական դառնալ: Ճեմարանից հեռացումները, որոնք գրեթե միշտ լինում են ուսման ցածր մակարդակի պատճառով, առավելաբար պետք է կիրառվեն քրիստոնյայի կենցաղից և հոգևոր նկարագրից զուրկ անուղղելի սաների նկատմամբ` կանխելու վարակի աղբյուրը: Ընդհակառակը` թույլ առաջադիմություն ունեցող, բայց օրինակելի ուսանողներին սխալ է ճեմարանից հեռացնելը, եթե, իհարկե, ապահովում են նվազագույն, բավարար գիտելիքներ և չունեն մտավոր խնդիրներ: Նրանց ևս պետք է թույլ տալ ավարտել ճեմարանը, որից հետո ուսումնական խորհրդով որոշել նրանց հետագա հոգևոր ծառայության հնարավորությունը: Երրորդ լսարանից հետո այլևս անհրաժեշտություն պիտի չլինի որևէ ուսանողի հեռացնելու` վարքի թերացման կամ վատ նկարագրի պատճառով:

Շարունակելի

Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ

Աղբյուրը՝ hetq.am

Սկիզբը՝ այստեղ

Ինչպես ցանկացած հանրակրթական հաստատություն (դպրոց, վարժարան, համալսարան), հոգևոր-կրթական հաստատությունները ևս օժտված են թե՛ մանկավարժական և թե՛ տնօրենության կազմով: Եկեղեցական բառամթերքով հոգևոր ճեմարանի կամ դպրեվանքի տնօրենը կոչվում է տեսուչ, փոխտնօրենը` փոխտեսուչ, որը միաժամանակ կարող է ստանձնել ուսմասվարի պարտականությունները: Տեսչական կազմի մեջ են մտնում նաև վերակացուները, որոնք թեև կոչված են ճեմարանում հոգևոր դաստիարակներ լինելուն, բայց առավելաբար իրականացնում են հսկիչի, չասելու համար` ոստիկանի գործառույթներ` ուշադրություն դարձնելով և հսկելով ճեմարանի արտաքին կարգապահությանը (ներկայություն դասերին, ֆիզիկական մասնակցություն ծիսական արարողություններին, ճեմարանականների քայլերթի կանոնավորություն, ճեմարանական առօրյայի կազմակերպում և այլն):

Ինչպես գիտենք, հոգևոր ճեմարանում կրթությունն անվճար է: Ուսումնառության ընթացքում ճեմարանի տեսչությունը պարտավորվում է հոգ տանել ուսանողների ուսումնական, կենցաղային բոլոր ծախսերը` նրանց տրամադրելով ննջասենյակներ, ապահովելով օրական երեք անգամյա սնունդով, հարկ եղած դեպքում մատուցելով նաև բժշկական ծառայություններ (հետազոտություն, դեղորայք, բուժում, ընդհուպ մինչև` վիրահատություն): Ճեմարանում գործում է նաև հարուստ գրադարան, որից բոլոր ուսանողներն իրավունք ունեն օգտվելու: Ավելի բարձր լսարանների սաների համար մատչելի են նաև մատենադարանների գրքերը, հնատիպ հրատարակություններն ու ձեռագիր ֆոնդերը` ավարտաճառերի և այլ գիտական ուսումնասիրությունների համար: Մի խոսքով` ճեմարանի սաների համար բոլոր նյութական բարիքներն ու հնարավորությունները լիուլի ապահովված են` ուսանողական կյանքն արդյունավետ կազմակերպելու համար: Սակայն այս ամենի մեջ կա մի անշրջանցելի պարապություն, առանց որի հոգևոր ճեմարանի առաքելությունը դառնում է թերի և անպտուղ: Խոսքը վերաբերում է ճեմարանի հոգևոր կյանքին:

Նորություն ասած չեմ լինի, եթե նշեմ, որ քրիստոնեությունը ոչ թե սոսկ գաղափարախոսություն է, այլ ուղղադավան հավատքից բխող կենսակերպ: Հենց սրանով էլ կրոնը զատորոշվում է իմաստասիրությունից («կրոն» բառը հայերենում առաջ է եկել «կրել» բայից): Հոգևոր կենցաղ որդեգրելու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է դավանել ուղղափառ հավատք, ունենալ հոգևոր սկզբունքներ և արժեքներ: Առանց այս գիտակցության անհնար է հրաժարվել հին` մեղանչական կենցաղից և պայծառակերպվել Քրիստոսով: Այս մասին դիպուկ է խոսում Պողոս առաքյալը. «Արդ, այս բանն եմ ասում և վկայում Տիրոջով. դուք այլևս չընթանաք այնպես, ինչպես որ այլ հեթանոսներն են ընթանում իրենց մտքի ունայնությամբ. նրանց մտքերը մթագնած են, և իրենք օտարացած են Աստծու կյանքից` իրենց մեջ եղած տգիտության պատճառով, որն իրենց սրտի կուրության հետևանքն է: Նրանք իրենց հույսը կտրեցին և ագահությամբ անձնատուր եղան անառակության և ամեն տեսակ պիղծ գործերի: Բայց դուք այսպես չսովորեցիք Քրիստոսին. թեպետև լսել եք նրա մասին և սովորել նրանից, թե Հիսուսի մեջ է ճշմարտությունը. հեռո՛ւ վանեցեք ձեզնից հին մարդուն իր նախկին կենցաղով, այն, որ ապականված է խաբեպատիր ցանկություններով. նորոգվեցե՛ք ձեր մտքով և հոգով ու հագե՛ք նոր մարդը, որ ստեղծված է ըստ Աստծու` արդարությամբ և ճշմարիտ սրբությամբ: Ուստի դե՛ն գցեցեք ստախոսությունը. յուրաքանչյուրը թող իր ընկերոջն ասի ճշմարտությունը, որովհետև միմյանց անդամներ ենք: Թե բարկանաք էլ, մեղք մի՛ գործեք. արեգակը ձեր բարկության վրա թող մայր չմտնի. և սատանային տեղի մի՛ տվեք: Ով գողանում էր, այլևս թող չգողանա, այլ մանավանդ թող աշխատի իր ձեռքերով բարիք արտադրել, որպեսզի կարո՛ղ լինի տալու նրան, ով կարիքի մեջ է: Ոչ մի տգեղ խոսք ձեր բերանից թող չելնի, այլ միայն բարի խոսքը, որ շինիչ է և օգտակար, որպեսզի շնորհով լցվի նա, ով այն լսում է: Եվ մի՛ տրտմեցրեք Աստծու Սուրբ Հոգին, որով կնքվեցիք փրկության օրվա համար: Ամեն դառնություն, բարկություն, զայրույթ, աղաղակ և հայհոյություն թող վերանա ձեզնից` իրենց չարությամբ հանդերձ: Միմյանց հետ եղե՛ք քաղցր, գթած` ներելով միմյանց, ինչպես որ Աստված ներեց մեզ Քրիստոսով» (Եփես. 4:17-32):

Ինչ խոսք, սրբազան առաքյալի հորդորը հոգևոր կյանքի մասին չի վերաբերում միայն պարզ հավատացյալներին, այլ ավելիով այն հասցեագրված է հոգևորականներիս, մանավանդ նրանց, ովքեր հանձն են առել եկեղեցականների նոր սերնդի պատրաստության ահռելի պատասխանատվությունը: Այս իմաստով, ճեմարանի ուսանողը, ով ուսումնառության վեցամյա շրջանում ամբարում է զանազան գիտելիքներ ինչպես հումանիտար, այնպես էլ կրոնական առարկաներից, եթե չկերտվի նախ որպես քրիստոնյա և ապա չձևավորվի որպես հոգևորական, առ ոչինչ կհամարվեն նրա ստացած գիտելիքների պաշարները` դրանք հավասարեցվելով զրոյի: Կասկածից վեր է, որ հոգևոր կոչվող կրթական հաստատություններում պետք է տիրապետող լինի բոլորովին այլ` հոգևոր միջավայր, ինչն ուղղակիորեն կապված է նրանց հոգևոր առաքելության հետ: Սակայն ինքնիրեն չի կարող գոյանալ այդ հոգևոր միջավայրը, եթե այնտեղի ղեկավարությունն առաջին հերթին ինքը չլինի դրա կրողը և ջանք չթափի ճեմարանի ուսանողների հոգևոր նկարագրի կերտման կարևորագույն և բծախնդիր աշխատանքում:

Պարզից էլ պարզ է, որ ճեմարանում ուսանողը ընդօրինակում է այն, ինչ տեսնում է: Ամենաազդու քարոզը և բարոյական խրատը սեփական օրինակով վկայությունն է: Ճեմարանի տեսչության անդամների ընտրությունը, այս իմաստով, չափազանց կարևոր է սաների նկարագրի ձևավորման բնականոն վիճակի համար: Այստեղ առաջին պատասխանատվությունն ընկնում է այն անձի վրա, ով որոշում և նշանակում է ճեմարանի տեսչության կազմը: Որպես կանոն, ճեմարանի տեսչի բնութագրական հատկանիշները պետք է լինեն ուղղափառ հավատքի դավանությունը (սա առհասարակ բոլոր հոգևորականների համար է պարտադիր), հայրական հոգատարությունը, պարտքի և պատասխանատվության զգացումը, ազնվությունը, բարեկրթությունը, ճշտապահությունը, խստապահանջությունը, բարեխիղճ մոտեցումը, հոգևոր կյանքի նկատմամբ սերը, անկողմնակալությունը, մեծահոգությունը, սիրելու և ներելու կարողությունը, մանկավարժական հմտությունները, դաստիարակիչ մեթոդներին տիրապետելը, բազմակողմանի զարգացած և ուսյալ լինելը, ներկայանալի կեցվածք և ազդեցիկ պահվածք ունենալը, համբերատարությունը, հեզահամբույր բնավորությունը, անոխակալությունը, գթասրտությունը և նմանատիպ այլ առաքինություններ: Ուրիշ խոսքով` ճեմարանի տեսուչը պետք է լինի հոգևորականի տիպար, որին ճեմարանականները` որպես ապագա հոգևորականներ, պիտի ձգտեն նմանվելու:

Դժվար է պատկերացնել, որ եթե ճեմարանի տեսուչ նշանակված լինի մեկը, ով իրենում մարմնավորում է վերը թվարկված բարեմասնությունների հակապատկերը, ինչպիսի՜ հոգևորականների սերունդ կարող է պատրաստվել: Բնականաբար, տեսուչն իրեն գործակիցներ է ունենում փոխտեսչին և վերակացուներին, որոնք ոչ պակաս առաքինություններով պետք է օժտված լինել` որպես ճեմարանի հոգևոր նկարագրի պատասխանատուներ: Ճեմարանում ուսանելու եկած տղաները պարտադիր է, որ ստացած լինեն ընտանեկան դաստիարակություն: Փորձը ցույց է տվել, որ փողոցային բարքերով և «գողական» մտածելակերպով հասակ առած տղաներն այդպես էլ չեն շտկվում ճեմարանական ուսումնառության տարիներին, հատկապես որ նրանց հետ հոգևոր դաստիարակչական մարզում զբաղվող էլ չկա: Ավելին` նրանք համաճարակի պես վարակում են մյուս տղաներին իրենց նիստուկացով, մտածելակերպով և հոգեբանությամբ` փողոցը տեղափոխելով ճեմարան և տղայական հաշվեհարդարներով փորձելով գերիշխանություն կամ «թաղային հեղինակություն» հաստատել իրենց դասընկերների նկատմամբ: Վա՜յ այն հաստատությանը, եթե այսպիսի պատահական և աննկարագիր սաներին ծածուկ կամ բացահայտ սկսի հովանավորել տեսչությունը` խրախուսելով նրանց ճեմարանականին անհարիր, գռեհիկ ու ոչ քրիստոնեավայել պահվածքը` ի գին ինչ-ինչ անձնական գծուծ հաշիվների:

Հարկ է նշել, որ ճեմարանի գործունեության վրա խիստ բացասաբար է ազդում «ծանոթ-խնամի-բարեկամ» հայտնի սկզբունքը, որի հետևանքով մի տեսակ առտնին միջավայր է կազմավորվում, ինչը որոշակիորեն պատճառ է դառնում այդօրինակ սաների շփացման համար` հենց տեսչության մեղքով: Չի բացառվում, որ շատ եպիսկոպոսների, վարդապետների, քահանաների, Մայր Աթոռի պաշտոնյաների, դասախոսների, ինչու չէ, նաև տեսչական անդամների ազգականները, մտերիմները, հարևանները որոշեն ընդունվել ճեմարան: Սա նշանակում է, որ նրանք արդեն իսկ իրենց արտոնյալ և ապահովագրված պիտի զգան` կռթնելով իրենց ծանոթ հովանավորների մեջքին: Եվ ամեն անգամ, երբ այդ ուսանողներն իրենց դուրս դնեն ճեմարանականի կերպարից, թերանան ուսման մեջ, ապա մտահոգվելու բան չունեն, քանի որ իրենց հովանավորները հարկ եղած դեպքում կմիջամտեն, և հարցը «ոտքի վրա» կփակվի: Այսպիսի երևույթները պարզապես կործանարար կարող են լինել հոգևոր ճեմարանի առաքելության համար: Պատկերացնո՞ւմ եք մնացյալ սաների հոգեվիճակը, որոնք ականատես են լինում, թե ինչպե՛ս մի քանի «լավ տղաներ» կարողանում են ճարպիկ գտնվել և իրենց հարցերը ժամանակին լուծել: Այս վարակը շատերին կստիպի մտածել, որ իրենք էլ կարող են ներկայանալ նրանց պես, ասել է, թե` «լավ տղա» երևալ, որպեսզի վաղը-մյուս օրը հասնեն նմանատիպ «հաջողությունների»: Ի՞նչ հավատք, ի՞նչ հոգևոր կյանք, կարևորը քծնել վերադասին, սողալ տեսչության առաջ, որպեսզի իրենց լավ աչքով նայեն:

Եթե այս ախտերին հանկարծ ավելանան որոշ ուսանողների մատուցած «ծառայությունները»` մատնությունները, սա արդեն ոչ միայն տեսչության համար կլինի վարկաբեկիչ, այլև ուսանողների փոխհարաբերություններում կստեղծի անառողջ, գուցե և` թշնամական մթնոլորտ, որն իր հետագա շարունակությունը կունենա նաև ճեմարանն ավարտելուց հետո: Ճեմարանի տեսչությունը հնարավորինս հավասարակշռված և խոհեմ պետք է լինի իր քայլերում` բացառելու այսպիսի վնասաբեր և խոտելի երևույթների ներթափանցումը ճեմարանական կյանքից ներս: Ճեմարանի տեսուչը պետք է լինի անաչառ իր որոշումներում և արդարադատ` ի հարկին պատժամիջոցներ ձեռնարկելիս: Բոլոր սաների կողմից սպասելի է, որ տեսուչը հոգևոր հայր և հոգևորականի տիպար լինի, որը ոչ թե վախեցնում է տեսակ-տեսակ պատիժներով և ինքնագլուխ հեռացումներով, այլ ամեն ճիգ գործադրում է` ի բարին փոխելու ուսանողների առօրյան, հոգևոր ներաշխարհը, կերտելով նրանց հոգևոր նկարագիրը` երբեմն խրատելով, երբեմն պահանջելով, երբեմն համբերելով, երբեմն պատժելով, բայց միշտ սիրով, քաղցրությամբ, բարի օրինակ լինելով:

Ճեմարանում տեսչություն-ուսանողություն հարաբերություններում թիվ մեկ խոչընդոտը սաների տածած անհաղթահարելի վախն է ու փոխադարձ անվստահությունը: Եթե տեսչությունը պետք է անկեղծ չլինի ուսանողների հետ, իսկ ուսանողներն էլ պետք է շարունակ խաբեն տեսչությանը, ապա որևէ համագործակցություն այսպիսի պայմաններում դատապարտված է չորացման: Համագործակցության բացակայության դեպքում էլ գործելու է հանրահայտ «տերթոդիկյան» մեթոդը` միայն այն տարբերությամբ, որ Տեր Թոդիկի ծեծին այժմ փոխարինելու է գալիս ճեմարանից հեռացումը: «Մեկ-երկուսին հեռացնելով` մյուսների աչքը է՛լ ավելի կվախենա, ինչն էլ կնպաստի ճեմարանում կարգապահության որակի բարձրացմանը»,- մտքում կարող է կրկնել ճեմարանի տեսուչը: Միայն թե այդ մեկ-երկուսը պիտի չլինեն հովանավոր ունեցող ուսանողները, որոնք ազգական են այս կամ այն հոգևորականին: Խե՜ղճ անպաշտպան ուսանողներ, այսքանից հետո նրանցում ինչպե՞ս չի կոտրվի այն հոգևոր խանդը, որը նրանց դրդել էր ճեմարանի սան դառնալու: Այս մեթոդով, տևական վախի ներշնչումով, դաժանության օրինակ հանդիսանալով, տեսչություն-ուսանողություն պատնեշով ճեմարանում անխուսափելիորեն կձևավորվի մի այնպիսի բռնապետական համակարգ, որի առկայությամբ այլևս հոգևոր մթնոլորտի մասին խոսելն իսկ ավելորդ կդառնա` իր տեղը զիջելով մարդկային տարատեսակ արատներին:

Ինչպես գրում է Երուսաղեմի հայոց Պատրիարք Նուրհան արք. Մանուկյանը, «սպառնալիքը չի՛ պատշաճիր կրօնականին…, որմէ կ’ակնկալուի իբր իրա՜ւ ՀՕՐՄԷ ու ներողամիտ ՄԵԾԱՒՈՐէ սիրով ու ներողամիտ ոգիով վերաբերիլ իր զաւակներուն եւ կամ ստորադասներուն հետ եւ նկատմամբ… Ինչպէս որ գեղեցիկ բնութիւնը կարիք ունի ազատ շունչի ու լոյսի, մինչ փակ եւ մութ տեղերու մէջ անոր կեանքը կը դառնայ վատառողջ եւ հետեւաբար անշնչելի ու սահմանափակ, նոյնն է պարագան նաեւ ընկերային կեանքին, կազմակերպութիւններուն եւ կրօնական հաստատութիւններուն»: Նույնն է պարագան նաև հոգևոր-կրթական հաստատությունների: Այնպես պետք է աշխատել, որ ճեմարանի ուսանողը չնկատի իր ընտանիքի հեռավորությունը, այլ իրեն զգա ինչպես իր երկրորդ տանը, որտեղ իր լսարանակից եղբայրների և տեսչության անդամների հետ կստեղծվի մի նոր հոգևոր ընտանիք: Եթե ստացվի այս մակարդակին հասնել, ապա կարելի է ասել, որ հոգևոր ճեմարանի առաքելությունը հուսալի և ապահով է:

Շարունակելի

Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ

Աղբյուրը՝ hetq.am

Հայ ժողովրդի կյանքում քրիստոնեական հավատքը դարեր շարունակ խարսխված է եղել նրա հոգևոր-իմացական, ազգային-եկեղեցական և բարոյակրթական արժեհամակարգին: Հոգևոր կրթությունն անբաժանելի տեղ է զբաղեցրել հայ գիտական մտքի զարգացման, ազգային դպրության կերտման ճանապարհին: Պատահական չէ, որ մեր վաղ և ուշմիջնադարյան բոլոր պատմիչները, մտավորականները, մատենագիրները միաժամանակ խորը քրիստոնյաներ են եղել հոգևորական լինելուց առաջ` սկսած Մովսես Խորենացուց, Անանիա Շիրակացուց մինչև Մխիթար Գոշ, Գրիգոր Նարեկացի և այլ բազում երախտավորներ: Սա առաջին հերթին վկայում է այն մասին, որ Լուսավորչի ժամանակներից ի վեր հայի կենցաղը, մտածողությունը, դաստիարակությունը երբեք տարանջատված չեն եղել իր հայրերի լուսեղեն հավատքից: Այդ պատճառով էլ գիտությունն ու դպրությունը սկզբնավորվել և առաջադիմել են վանքերում, որոնցից հատկանշական են Գլաձորի, Տաթևի, Գեղարդի վանքերը, Գոշավանքը, Սաղմոսավանքը, ինչպես նաև Մուշի Սբ. Կարապետ, Աղթամարի Սբ. Խաչ, Կտուց անապատի վանքերը` Արևմտյան Հայաստանում, և այլն:

Բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, այն ժամանակ չեն եղել ներկա դարաշրջանի տեխնիկական առաջընթացը, գիտական նվաճումները, որոնք էլ ստիպել են մեր նախնիներին առավել ևս կենտրոնանալ իրենց հոգևոր կրթության, գրական կոթողների վրա` լավագույնս թրծվելով կրոնական դաստիարակության և ներհայեցողական կյանքի մեջ: Արդյոք կգրվեի՞ն այն հարյուրավոր մեծարժեք մատյանները, որոնք ծնունդ են առել մոմի լույսի ներքո, անքուն գիշերների և անդուլ ու տքնաջան աշխատանքի շնորհիվ, եթե այն ժամանակ լինեին համացանցային խայտաբղետ, երբեմն` օգտակար, հաճախ էլ` անիմաստ, ընդհանուր առմամբ` վնասակար թափառումները, ժամանցային հսկայական վատնումները, զվարճանքի սին զբաղումները:

Մերօրյա տեղեկատվական հորձանուտում և եթերային պատերազմում մենք գրեթե ժամանակ չենք հատկացնում մեր անձերի հոգևոր կրթությանը, ինչը սկզբունքորեն անհրաժեշտ է մեր կյանքում քրիստոնեական ավիշը կենդանի պահելու և ուղղափառ հավատքն ապրելու համար: Խորհրդային ժամանակներից մնացած աստվածամերժությունը, ապակրոն և նյութապաշտ կենսակերպը ձևախեղել է հայի հոգեբանությունը` նրան կտրելով մի ամբողջ հոգևոր ժառանգությունից: Որևէ ազգի ինքնաոչնչացումը առաջին հերթին սկսվում է նրա հոգևոր-բարոյական խորը ճգնաժամից: Չենք էլ նկատում, թե երբեմնի քրիստոնյա Հայաստանը որքա՜ն է հեռացել իր դարավոր ավանդույթներից, դավանած սկզբունքներից, հոգևոր դիմագծից…

Վերջին տասնամյակում հաճախ ենք սրտի ցավով և հուզումով կարդում, լսում ու ականատես լինում Հայ Առաքելական եկեղեցու, Սբ. Էջմիածնի նվիրապետության, նրա գահակալի և եկեղեցական դասի հասցեին հնչող դառն ու անթաքույց քննադատություններին: Անշուշտ, առողջ և անաչառ քննադատությունները միշտ էլ կառուցողական կարող են լինել` նպաստելով առկա բազմաթիվ եկեղեցական խնդիրների սրբագրմանն ու լուծմանը, բայց միաժամանակ այս հոգևոր ավերակներից մեծապես օգտվում և չարախնդում են եկեղեցու և հավատքի թշնամիները` մի կողմից աղանդավորները, մյուս կողմից` հեթանոսներն ու աթեիստները: Վերջիններիս թիվն զգալի է դարձել հայրենիքում անկախությունից ի վեր: Կարծես` սա քիչ էր, հիմա էլ աշխարհիկացումն ու նյութապաշտությունն են մուտք գործել եկեղեցի, որոնք ներսից թուլացնում և քայքայում են եկեղեցու հոգևոր հիմքերը, մինչդեռ եկեղեցին իբրև օազիս պիտի լիներ անհավատության և մեղքի անապատում:

«Շողակաթ» հեռուստակայանի պատահական ակնդիրներին և եկեղեցական լրահոսին հեռվից հետևող ընթերցողներին կարող է թվալ, թե Հայաստանում իսկապես հոգևոր կյանքը ծաղկունք է ապրում` հիանալով նորակառույց և պերճաշուք եկեղեցիներով, որոնք տարեցտարի ավելանում են աղքատ ազգաբնակչության նոսրացած բնակավայրերում: Մինչդեռ իրականում ճիշտ հակառակ պատկերն է` հայ ժողովուրդը հոգևոր-բարոյական խորը անկում է ապրում հասարակության բոլոր ոլորտներում: Իսկ Մայր Աթոռի միակ մխիթարանքն էլ թերևս եկեղեցականների` հետզհետե աճող թվաքանակն է, ինչը մեծ մասամբ տեղի է ունենում բուն որակի հաշվին: Իսկ այդ որակը նախ և առաջ պետք է ապահովեն եկեղեցու հովանու տակ գործող հոգևոր-կրթական հաստատությունները:

Հայաստանի տարածքում Մայր Աթոռի ենթակայությամբ ներկայումս գործում են 3 հոգևոր-կրթական հաստատություններ` Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը, Սևանի Վազգենյան դպրանոցը և Հառիճի Թրբանճյան ընծայարան-ավագ դպրոցը: Նախկինում եղել է նաև Գյումրու ընծայարանը, որը մի քանի տարի առաջ փակվեց: Երևանի պետական համալսարանի կազմում էլ գործում է Աստվածաբանության ֆակուլտետը, ինչը, սակայն, ավելի շատ մանկավարժական ուղղվածություն ունի և ամենևին էլ հետամուտ չէ հոգևորականներ պատրաստելու գործին: Իսկ Ավանի Մխիթարյան վարժարանը պատրաստում է հայ վանական հոգևորականներ Վենետիկի Սբ. Ղազար կղզու վրա հիմնադրված Մխիթարյան միաբանության համար, որը, որպես կաթողիկե հայկական վանք, ուղղակիորեն ենթակա է Հռոմին:

Կասկածից վեր է, որ հոգևորականների ճիշտ պատրաստության գործընթացն ամենից էական ու պատասխանատու ոլորտն է Հայ եկեղեցու համար: Զարգացած, ուսյալ, հավատացյալ, նվիրյալ և աստվածավախ հոգևորականների դեպքում միայն Հայաստանում քրիստոնեական կյանքը կվերածնվի: Մարդիկ այսօր ավելի շատ նայում են հոգևորականի վարքին, համոզումներին, կենցաղին, պահվածքին, քան թե նրա երկարաշունչ ճառերին, հապճեպ ծիսակատարություններին, պաշտոնական տիտղոսներին: Այս մասին է արդարորեն նկատում 20-րդ դարասկզբի ֆրանսիացի գրող-քննադատ Ֆրանսուա Մորիաքը. «Ինձ համար քահանայի ամենաազդու քարոզը միշտ էլ եղել է իր կյանքը: Լավ քահանան ինձ ասելիք չունի. ես նայում եմ նրան, և դա ինձ բավական է»:

Առաքյալները պարզ ու հասարակ մարդիկ էին, որոնք իրենց Վարդապետի` Քրիստոսի օրինակով մտնում էին ժողովրդի մեջ և շփվում ամենատարբեր խավերի հետ: Անտեղի և սխալ է մտածել, թե քահանան պետք է նստի իր գրասենյակում և հույսով սպասի, թե ով է բախելու իր դուռը, որպեսզի մի քանիսի անուններն արձանագրել տա Մկրտության, Պսակի կամ հուղարկավորության առիթներով, կամ թե ով է մոտենալու աղի օրհնության, երբեմն էլ` այսինչ կամ այնինչ վկայականն ստանալու համար: Եկեղեցի-ժողովուրդ կապի սերտացման գործում անփոխարինելի է ճշմարիտ հոգևոր հովիվների ամենօրյա հոգեխնամատարությունը: Եթե քահանան հոգ չտարավ իր համայնքի հոգևոր դարձի, քրիստոնեական կյանքի ու ի վերջո` փրկության համար, դա անելու են և արդեն իսկ անում են խորամանկ աղանդավորները, «որոնք մոտենում են ձեզ ոչխարների զգեստներով, բայց ներսից հափշտակող գայլեր են» (Մատթ. 7:15):

Երուսաղեմի հայոց Պատրիարք Նուրհան արքեպիսկոպոս Մանուկյանն իր հրապարակային նամակներից մեկում գրում է, թե` «ժողովուրդը եւ Մայր եկեղեցին ամէն ժամանակէ աւելի կարիքը ունին մաքրակրօն, զարգացած եւ իրա՜ւ եկեղեցականներու…»։ Ֆրանսիայի հայոց թեմի նախկին Առաջնորդ Նորվան արքեպիսկոպոս Զաքարյանն էլ իր հրաժարական նամակում վերոհիշյալ տեսլականին հակադրում է մեր ունեցած թախծոտ ներկան` իր «անկառավարելի» եկեղեցականներով, որոնք դաստիարակված են «բիզնէսի հոգեբանութեամբ»: Սա անվիճելի հաստատում է, ինչը լուրջ և տևական մտորումների տեղիք պետք է տա հոգևոր ճեմարաններին ու դպրեվանքերին, որոնք հանդիսանում են եկեղեցու հոգևոր արգանդը, որտեղից պիտի ծնվեն նորաբողբոջ հայ հոգևորականները: Եվ ինչ-որ ցանվեն այդ ուսումնառության տարիներին, դա էլ հետո հնձելու է հայ ժողովուրդը: Այն կարող է լինել և՛ օրհնություն, և՛ պատուհաս ազգի համար: Այսօրվա սխալները վաղը չափազանց դժվար կլինի ուղղել: Մենք հավատում ենք Հայ եկեղեցու բարեկարգությանը, որն անխզելիորեն վերաբերում է նաև հոգևոր-կրթական հաստատությունների գործունեությանն ու առաքելությանը: Լավ է ուշ սթափվել, քան թե երբեք չարթնանալ հոգևոր թմբիրից, ինչն անդառնալի հետևանքներ է թողնելու եկեղեցական կյանքում:

Այս հոդվածաշարում մաս առ մաս պիտի անդրադառնանք ներճեմարանական մի շարք խնդիրներին ու հրատապ բարեկարգումներին` կատարելով համապատասխան ախտաճանաչումներ և վերլուծումներ, եթե ուզում ենք, որ Հայ եկեղեցին ունենա «մաքրակրօն, զարգացած եւ իրա՜ւ եկեղեցականներ»: Մինչև այսօր ճեմարանի բարեկարգության թեման փակ է եղել անգամ ճեմարանի տեսչության համար, որն ասես մի չգրված տաբու էր, սակայն ժամանակն է, որ կոտրվի այդ պատնեշը, և ճեմարանը ներկայանա ու վկայվի որպես իրական հոգևոր հաստատություն: Ճեմարանում առկա խնդիրների մասին առաջին անգամ համարձակորեն բարձրաձայնել է Սևանի Վազգենյան դպրանոցի երբեմնի տեսուչ Գարեգին աբեղա Հարությունյանը, ով, անկեղծ լինելու համար պետք է ասել, չափազանց հարգված և սիրված էր ինչպես դպրանոցի իր ուսանողների, այնպես էլ Էջմիածնի միաբանների կողմից` որպես խելացի, ազնիվ և ողջամիտ հոգևորական, որին, ավա՜ղ, մեկընդմիշտ կորցրեց Հայ եկեղեցին:

Շարունակելի

Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ

Աղբյուրը՝ hetq.am