Ճեմարանի հոգևոր նկարագիրը և կոչումը

Սկիզբը՝ այստեղ

Դեռևս 5-րդ դարից սկսած` Հայ եկեղեցու լուսամիտ և սրբասնունդ հայրապետներ Սահակ Պարթևը, Հովհան Մանդակունին և ուրիշներ տևապես հորդորում և պահանաջում էին հոգևորական ձեռնադրել միմիայն ուսյալ և արժանավոր մարդկանց, որոնք անցել են համապատասխան հոգևոր-կրթական հաստատության ճանապարհով: Այս նպատակի իրագործման համար նրանք բարեզարդեցին ժամանակի վանական դպրոցները, որոնք արդարորեն դարձան «ակունք իմաստութեան եւ հոգեւոր դպրութեան»: Այնտեղ մատղաշ սերնդի մեջ անխնա կերպով ջամբեցին աստվածագիտության և հոգևոր դաստիարակության բարի հունդերը, որոնք պտղաբերեցին «մեկի դիմաց` երեսուն, մեկի դիմաց` վաթսուն և մեկի դիմաց` հարյուր» (Մարկ. 4:20):

Այսօր առավել, քան երբևէ, Հայ եկեղեցին կարիք ունի գիտակից, պատրաստված և անձնվեր եկեղեցականների, որոնք ոչ միայն կրթված են արտաքին գիտությամբ, այլև իրենցում անշեղորեն կրում են մեր սրբազան նախնիներից ժառանգած ուղիղ հավատքի դավանությունը և դրանից բխող քրիստոնյայի մաքրակենցաղությունը: Այս ամենը վկայված է ինչպես Սուրբ Գրքով, այնպես էլ եկեղեցական մատենագրությամբ և սրբազան ավանդությամբ: Եկեղեցին ինքն է պատրաստում իր հոգևոր դասին, որը տեղի է ունենում ոչ միայն կրոնական ուսմամբ, այլև հոգևոր նկարագրի կերտումով: Կոչում, ուսում և նկարագիր. այս երեք հատկանիշներն անբաժանելի եռյակ են կազմում, որոնք էլ ճեմարանականի մեջ ձևավորում են ապագա հոգևորականի դիմագիծը:

Ստ. Մալխասյանցի «Բացատրական բառարան»-ում «կոչում» բառի դիմաց կարդում ենք. «Ինչ բանի որ մարդ ի բնէ կոչուած է, բնական հակում, ձիրք` ընդունակութիւն որևէ բանի»: Եկեղեցական իմաստով կոչումն այն աստվածային կանչն է, ներքին ձայնը, հոգևոր մղումը, որը թելադրում է մարդու սրտին: Ճեմարանի յուրաքանչյուր դիմորդ, որ պատրաստվում է դառնալ դպրեվանքի ուսանողը, քաջ պետք է գիտակցի եկեղեցու սպասավորի իր ներքին կոչումը և անվերապահորեն հաշվի նստի դրա հետ: Քահանայական կոչումը պարտադիր և կարևորագույն նախապայմանն է եկեղեցականների պատրաստության: Եվ սա հիմնված է սուրբգրային ճշմարտության վրա:

Քրիստոս իր փրկարար վարդապետությունը աշխարհով մեկ տարածելու ու քարոզելու համար կանչեց և ընտրեց 12 առաքյալների, որոնցից մեկը, թեև ապերախտ գտնվելով, մատնությամբ դավաճանեց, սակայն մնացյալ 11-ը և հետագայում նաև` Հուդա Իսկարիովտացուն վիճակահանությամբ փոխարինած Մատաթիան 70 աշակերտների հետ միասին հավատարիմ մնացին իրենց կոչմանը և անսակարկ կերպով լծվեցին ավետարանչության մեծապատիվ գործին: Ոչ թե առաքյալներն ընտրեցին իրենց Վարդապետին, այլ Հիսուս անձամբ կանչեց նրանց` տգետ ձկնորսներից այլակերպելով աստվածիմաստ, հմուտ և պերճախոս քարոզիչների:

Մեջբերենք երկու հատված Նոր Կտակարանից` հստակորեն հասկանալու կոչման նշանակությունը: «Մինչ Հիսուս Գալիլիայի ծովեզերքով քայլում էր, տեսավ երկու եղբայրների` Սիմոնին, որ Պետրոս էր կոչվում, և նրա եղբայր Անդրեասին. ծովի մեջ ուռկան էին գցում, քանի որ ձկնորսներ էին: Եվ նրանց ասաց. «Իմ հետևի՛ց եկեք, և ես ձեզ մարդկանց որսորդներ պիտի դարձնեմ»: Եվ նրանք, իսկույն թողնելով ուռկանները, գնացին նրա հետևից: Եվ այնտեղից առաջ գնալով` տեսավ երկու այլ եղբայրների` Զեբեդեոսի որդի Հակոբոսին և նրա եղբայր Հովհաննեսին, մինչ նավակի մեջ էին իրենց հոր` Զեբեդեոսի հետ միասին և իրենց ուռկանները կարգի էին բերում. և նրանց էլ կանչեց: Նրանք, իսկույն թողնելով նավակը և իրենց հօրը, գնացին նրա հետևից» (Մատթ. 4:18-22):

Վերոբերյալ ավետարանական հատվածում հստակորեն ուրվագծվում է, որ նախկին ձկնորսները, անսալով Քրիստոսի կանչին, թողեցին իրենց գործը և հետևեցին իրենց Վարդապետին: Բնականաբար, եթե չլիներ այդ կոչումը, նրանք պիտի շարունակեին մնալ նույն ձկնորսները` այդպես էլ չդառնալով առաքյալներ Աստծու խոսքի քարոզության: Այսպիսով, կասկածից դուրս է, որ կոչումը նախապայման է հոգևորական դառնալու համար: Այն եկեղեցականները, որոնք առանց համապատասխան կոչման են ձեռնադրվել, այդպես էլ չեն դարձել հոգևորական` բառի ամենաճշգրիտ իմաստով: Այդպիսիններին կարելի է պարզապես անվանել սևազգեստներ, բայց ոչ` հոգևորականներ: «Գործը չեղավ, տերտեր եղավ» արտահայտությունը, որ գալիս է դեռևս խորհրդային ժամանակներից, հաճախ արտացոլում է եկեղեցական մռայլ իրականության խճապատկերը:

Պետք է ընդգծել, որ հոգևորական լինելը մասնագիտություն կամ աշխատանք չէ, որ օրապահիկը վաստակելու նպատակով կարելի լինի կրել եկեղեցական համազգեստ և վարձատրվել մատուցված գործի համար: Հոգևորական լինելը, կոչում լինելուց զատ, նաև ծառայություն է, ինքնանվիրում և առաքելություն: Այն, ըստ էության, աստվածային գործ է, որը շատ դեպքերում հենց այդպես էլ կոչվում է` քահանայագործություն: Քահանայական կոչման առկայությունը մշտապես պետք է լինի եկեղեցու ուշադրության կենտրոնում, որպեսզի առանց կոչման քահանայական ձեռնադրություն երբևէ չիրականանա: Սա նաև հաստատված է Հայ եկեղեցու «Մաշտոց» ծիսամատյանով, համաձայն որի` նախքան ձեռնադրությունը պետք է կատարվի կոչման կամ ընծայման արարողությունը` բոլոր հերետիկոսների նզովումով, հերետիկոսությունների մերժումով, Սուրբ Հայրերին աշակերտությամբ և ուղղափառ հավատքի հրապարակային խոստովանությամբ:

Այստեղ մի փոքր շեղվենք թեմայից և երկու խոսքով անդրադառնանք վերոհիշյալ կոչման արարողության ժամանակ կարևոր պատասխանատվություն ստանձնած վկայախոսի (հուն.` խարտավիլակ) դերին: Վերջինիս պարտականությունն է վկայություն տալ ընծայյալ տիրացուների արժանավորության, մտավոր պատրաստության և հոգևոր հասունության վերաբերյալ` հիմնվելով իր անձնական ճանաչողության, թեկնածուների խոստովանահայրերի երաշխավորության և ժողովրդի վկայության վրա: Սակայն անհեթեթ է, որ ճեմարանի ուսանողների մեծամասնությունը այդպես էլ չի ունենում իր անձնական խոստովանահայրը, գոնե մեկ անգամ մասնակցած չի լինում անհատական խոստովանանքին, տարվա մեջ խիստ հազվադեպ է Սուրբ Հաղորդություն ընդունում, ու այսքանից հետո վկայախոսը, առանց խղճի խայթ զգալու, ի լուր ներկաների, ի միջի այլոց, պատասխանում է ձեռնադրիչ եպիսկոպոսի հարցմանը, թէ` «Այո՛, թեկնածուն ունի խոստովանահայր, մանկությունից սրբությամբ է սնվել, ունի Սուրբ Գրքի գիտութիւնը», և այլն: Հիշեցնենք, որ Մովսես մարգարեին տրված տասնաբանյա պատվիրաններից մեկն էլ սուտ վկայություն չտալն է: Իսկ Քրիստոս Ավետարանում զգուշացնում է հեռու մնալ փարիսեցիությունից և ձևականություններից:

Ուսումը երկրորդ կարևորագույն բաղկացուցիչն է հոգևորականի պատրաստության համար: Ուսյալ եկեղեցականների կարիքը բոլոր ժամանակներում էլ զգալի է հասարակության հոգևոր պետքերին ի խնդիր: Առանց որակյալ ուսման ապահովման` հնարավոր չէ անշեղորեն ավանդել մեր մատենագրական գոհարները, ժողովրդին լուսավորել Աստծու խոսքի մատակարարությամբ և ողջամիտ մեկնություններով: Պատահական չէ, որ Սբ. Եղիշե պատմիչը անգրագիտությունը համարում է բոլոր չարիքների մայրը. «Ամենայն չարիք ծնանին ի միտս մարդոյ յանուսումնութենէն»: Եվ սա դառը ճշմարտություն է:

Այս առթիվ դիպուկ է արտահայտվում նաև Արշակ Տեր-Միքելյանը. «Ոչ մի բան այնքան վտանգաւոր չէ նոյն իսկ եկեղեցուն, որքան այս կեղծ սպասաւորութիւնը, որովհետև քեզնից պահանջում են այն, ինչ որ չունիս, իսկ դու ստիպուած ես ծածկելու քո տգիտութիւնը` տալով նրանց այն, ինչ որ ունիս. ձուկ կը պահանջեն, իսկ դու օձ կը տաս: Այն մարդը, որ այնքան անազնիւ է, որ մինչև անգամ ծպտեալ պաշտօնեայ է դառնում, էլ ի՞նչ չի կարելի սպասել նրանից»: Իսկ մեկ ուրիշ տեղ էլ, խոսելով ուսման որակի հաշվին ուսանողների քանակի ավելացման և հոգևոր կրթության պակասի մասին, գրում է. «Մեզ պէտք չէ խարդախ, ծպտեալ, դիմայլակեալ դպրոց, այլ պէտք է, թէև աշակերտներով սակաւաթիւ, բայց եկեղեցական գիտութեամբ հզօր, բարգաւաճած հոգեւոր դպրոց: Թող նորա մէջ աւելով հաւաքած «կալակուռտա» (չակերտների մեջ բերված բառի իմաստը մեզ անհայտ է – Ե. Խ.) 150 աշակերտք չլինին, այլ լինին 25-30 ընտիր տղայք` կանոնաւոր հոգևոր ուսմունք պարզերես և աներկիւղ ստացողք: Եթէ այդպէս լինի, մենք հազարապատիկ առաւել կը հաշուինք, քան թէ այժմ: Մի քանի պարզամիտներ պարծենալով ասում են` «Մեր հոգևոր դպրոցի մէջ 150-200 աշակերտք կան», ես էլ մտքիս մէջ պատասխանում եմ նոցա` «Վա՜յ այդ խեղճ, անմեղ 200 տղայոց, որ իզուր պիտի կորչին, վասն զի թերուսութիւնը նոյն բարոյական մահն է… Քահանայացուն պէտք է քարոզել գիտենայ, մեր հոգևոր դպրոցներում չկայ դրա վարժութիւնը. քահանայացուն պէտք է Սուրբ Գիրքը մեկնել կարենայ, մեկնութեան դասեր չկան մեր հոգևոր դպրոցներում. նա պէտք է դաւանագէտ, բարոյագէտ լինի, բայց մեր հոգևոր ոչ մի դպրոցում չեն սովորեցնում. նա պէտք է պատմագէտ լինի, ժամասացութիւն, պաշտամունքի էութիւնն, իւրաքանչիւր ծէս բացատրել կարողանայ, սակայն մեր հոգևոր ոչ մի դպրոցում չեն սովորել: Նա պէտք է տարրական բժշկութիւն, գիւղատնտեսութիւն գիտենայ, որոնք չեն աւանդւում մեր հոգևոր դպրոցներում: Այլ և աստուածաբանութիւնը պահանջում է բնագիտական առարկաներն ևս աւանդել, մինչդեռ դրանք դուրս են վռնդուած մեր հոգևոր դպրոցներից: Ուրեմն, ո՞րտեղ ենք քահանայ պատրաստում, մեր ո՞ր հոգևոր դպրոցի աշակերտն է արժանի քահանայութեան: Կամ ո՞ր աշակերտը կը զգայ, թէ ինքը պատրաստութիւն ունի քահանայութեան, որպէս զի գայ և դառնայ: Մ՞իթէ քիչ ենք լսել դրանցից թէ` «Մենք եկեղեցական ոչինչ չգիտենք, քարոզել ևս չգիտենք, ի՞նչպէս հոգևորական դառնանք»: Թող այս պատասխանը պատրուակ համարեն, սակայն և այնպէս ազնիւ պատասխան է: Մէկ մարդ չունի հոգևոր զէնք, իսկ դուք պահանջում էք, որ նա գայ կռուի խաւարի դէմ. սրանից աւելի այլանդակութիւն կը լինի՞: Ուզում էք հոգևորական պատրաստել, սակայն դպրոցի վարիչ, տեսուչ էք նշանակում բնագէտին, իրաւաբանին, լեզուաբանին. այս այլանդակութեան վրայ չի՞ ծիծաղի նոյն իսկ բնագէտ գիտնականը: Հոգևոր ուսում պէտք է տաք, սակայն ուսուցիչ նշանակում էք կրօն չսովորածին, նոյն իսկ աթէիստին. սա չար ծաղր չէ: Այս կրթութի՞ւն է»…

Ավելացնենք միայն, որ ճեմարանի շրջանավարտներից մի քանիսին հետագայում առանձնաշնորվում է շարունակել իրենց կրթությունը նաև արտերկրի համալսարաններում, ինչը կարող է ունենալ ինչպես իր դրական, այնպես էլ բացասական ազդեցությունը, եթե հաշվի առնենք այն փաստը, որ սեփական եկեղեցու դավանանքը չիմացող հոգևորականները գրկաբաց պիտի տրվեն իրենց հրամցվող յուրաքանչյուր ուսմունքին` հաճախ նաև շեղվելով Սուրբ Հայրերի լուսավոր ճանապարհից: Իսկ արտասահմանյան ուսման դրական կողմն էլ թերևս այն է, որ լավագույն առիթն է ընձեռնվում` ծանոթանալու քույր եկեղեցիների և քրիստոնեական այլ համայնքների հետ` վերջիններիս ծանոթացնելով նաև Հայ եկեղեցու հետ: Սա կարող է ընդլայնել հոգևորականի մտահորիզոնը և մղել ինքնակրթության, ինչը անձի զարգացման թիվ մեկ հատկանիշն է:

Ճեմարանում առաջին գծում պետք է լինեն հոգևոր առարկաները: Լավ է, որ ապագա հոգևորականը ճեմարանում անցնում է հայ և արտասահմանյան գրականություն, համաշխարհային պատմություն, բայց անընդունելի է, երբ նա չի տիրապետում սեփական եկեղեցու պատմությանը, վարդապետությանը, չի սերտում Սուրբ Գիրքը և ծանոթ չէ աստվածաշնչական ուղղափառ մեկնություններին, չի ընթերցում Եկեղեցական Հայրերի արժեքավոր աշխատությունները և այլն:

Ի վերջոյ, ճեմարանն ավարտելուց հետո հոգևորականը եթե այդպես էլ չիմանայ, ասենք, Եղիշե Չարենցի ծննդյան և մահվան թվականները, չմտաբերի Սիամանթոյի իսկական անուն-ազգանունը կամ կարդացած չլինի Օնորե դը Բալզակի ստեղծագործությունները, դրանում սարսափելի ոչինչ չկա: Բայց եթե նա չիմանա Աստվածաշունչը, տեղյակ չլինի եկեղեցական կանոններից, չկարողանա զատորոշել ուղղափառ վարդապետությունը հերետիկոսություններից և մինչև անգամ ի վիճակի չլինի քարոզել, սա արդեն ողբերգական հետևանքներ կունենա: Վեցամյա, իսկ որոշ դեպքերում` իննամյա կրթությունը լիուլի բավարար է, որպեսզի ճեմարանում կերտվի իսկական հոգևորական: Ինչ խոսք, հոգևոր առարկաների հետ կարևոր են նաև հումանիտար հոսքի և հարակից այլ առարկաներ, որոնք ամբողջացնում և համակողմանիորեն կրթում են ճամարանականին: Չմոռանանք շեշտել նաև մարմնամարզության անհրաժեշտությունը հոգևոր դպրանոցներում, որը ուսանողի նստակյաց առօրյայից օրը դարձնում է առողջ և եռանդուն:

Կոչումից և ուսումից հետո երրորդ բաժինը վերաբերում է ճեմարանականի հոգևոր նկարագրին, ինչով էլ պայմանավորված է հենց ճեմարանի հոգևոր նկարագիրը: «Նկարագիր» ասելով` հասկանում ենք տվյալ անձի բարոյական կողմի պատկերը` վարքագիծը, նրա ինքնաարտահայտման դրսևորումը, մտածելակերպը, հոգեբանությունը: Հոգևոր նկարագիր ձեռք բերելու համար ամենից առաջ հարկավոր է ունենալ ընտանեկան դաստիարակություն, որի հիմքի վրա էլ պիտի բարձրանա ու խարսխվի քրիստոնեական դաստիարակությունը: Վերջինս ուղղակիորեն աղերսված է հոգևոր կյանքի աճի հետ, որը հղկվում և ուղղորդվում է խոստովանահայրերի կողմից: Աշխարհի բոլոր հոգևոր հաստատություններում ամեն մի ճեմարան ունի իր հոգևոր հայրը կամ առաջնորդը, որը սկզբունքորեն տեսչական կազմի անդամ լինել չի կարող: Միաժամանակ նա հաշվետու է տեսչությանը` վկայելով տվյալ անձի հոգևոր պատրաստության, հասունության, մի խոսքով` արժանավորության մասին, կամ էլ` հակառակը: Մինչդեռ խոստովանության գաղտնիքը խստիվ պահելի է:

Հոգևոր կյանքին ամենաշատ վնասակարությունը կարող է հաղորդել ինքնախաբեությունը: Յուրաքանչյուր քրիստոնյա, առավել ևս` ճեմարանի սան և հոգևորական, պետք է գիտակցի, որ ինքը պատասխանատու է Աստծուն իր կյանքի բոլոր քայլերի համար: Եթե նա ունի անկեղծ հավատք և հոգևոր գիտակցություն, ապա նրա նկարագիրը ժամանակի ընթացքում կարելի կլինի սրբագրել: Անհավատ ուսանողը կամ քրիստոնեական վարք չդրսևորող ճեմարանականը, որքան էլ փայլի իր ամբարած կրոնական գիտելիքներով, չի կարող հոգևորական դառնալ: Ճեմարանից հեռացումները, որոնք գրեթե միշտ լինում են ուսման ցածր մակարդակի պատճառով, առավելաբար պետք է կիրառվեն քրիստոնյայի կենցաղից և հոգևոր նկարագրից զուրկ անուղղելի սաների նկատմամբ` կանխելու վարակի աղբյուրը: Ընդհակառակը` թույլ առաջադիմություն ունեցող, բայց օրինակելի ուսանողներին սխալ է ճեմարանից հեռացնելը, եթե, իհարկե, ապահովում են նվազագույն, բավարար գիտելիքներ և չունեն մտավոր խնդիրներ: Նրանց ևս պետք է թույլ տալ ավարտել ճեմարանը, որից հետո ուսումնական խորհրդով որոշել նրանց հետագա հոգևոր ծառայության հնարավորությունը: Երրորդ լսարանից հետո այլևս անհրաժեշտություն պիտի չլինի որևէ ուսանողի հեռացնելու` վարքի թերացման կամ վատ նկարագրի պատճառով:

Շարունակելի

Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ

Աղբյուրը՝ hetq.am