Լուսանկարիչ՝ Գարեգին Հովսեփյան
Հայ ժողովրդի կյանքում քրիստոնեական հավատքը դարեր շարունակ խարսխված է եղել նրա հոգևոր-իմացական, ազգային-եկեղեցական և բարոյակրթական արժեհամակարգին: Հոգևոր կրթությունն անբաժանելի տեղ է զբաղեցրել հայ գիտական մտքի զարգացման, ազգային դպրության կերտման ճանապարհին: Պատահական չէ, որ մեր վաղ և ուշմիջնադարյան բոլոր պատմիչները, մտավորականները, մատենագիրները միաժամանակ խորը քրիստոնյաներ են եղել հոգևորական լինելուց առաջ` սկսած Մովսես Խորենացուց, Անանիա Շիրակացուց մինչև Մխիթար Գոշ, Գրիգոր Նարեկացի և այլ բազում երախտավորներ: Սա առաջին հերթին վկայում է այն մասին, որ Լուսավորչի ժամանակներից ի վեր հայի կենցաղը, մտածողությունը, դաստիարակությունը երբեք տարանջատված չեն եղել իր հայրերի լուսեղեն հավատքից: Այդ պատճառով էլ գիտությունն ու դպրությունը սկզբնավորվել և առաջադիմել են վանքերում, որոնցից հատկանշական են Գլաձորի, Տաթևի, Գեղարդի վանքերը, Գոշավանքը, Սաղմոսավանքը, ինչպես նաև Մուշի Սբ. Կարապետ, Աղթամարի Սբ. Խաչ, Կտուց անապատի վանքերը` Արևմտյան Հայաստանում, և այլն:
Բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, այն ժամանակ չեն եղել ներկա դարաշրջանի տեխնիկական առաջընթացը, գիտական նվաճումները, որոնք էլ ստիպել են մեր նախնիներին առավել ևս կենտրոնանալ իրենց հոգևոր կրթության, գրական կոթողների վրա` լավագույնս թրծվելով կրոնական դաստիարակության և ներհայեցողական կյանքի մեջ: Արդյոք կգրվեի՞ն այն հարյուրավոր մեծարժեք մատյանները, որոնք ծնունդ են առել մոմի լույսի ներքո, անքուն գիշերների և անդուլ ու տքնաջան աշխատանքի շնորհիվ, եթե այն ժամանակ լինեին համացանցային խայտաբղետ, երբեմն` օգտակար, հաճախ էլ` անիմաստ, ընդհանուր առմամբ` վնասակար թափառումները, ժամանցային հսկայական վատնումները, զվարճանքի սին զբաղումները:
Մերօրյա տեղեկատվական հորձանուտում և եթերային պատերազմում մենք գրեթե ժամանակ չենք հատկացնում մեր անձերի հոգևոր կրթությանը, ինչը սկզբունքորեն անհրաժեշտ է մեր կյանքում քրիստոնեական ավիշը կենդանի պահելու և ուղղափառ հավատքն ապրելու համար: Խորհրդային ժամանակներից մնացած աստվածամերժությունը, ապակրոն և նյութապաշտ կենսակերպը ձևախեղել է հայի հոգեբանությունը` նրան կտրելով մի ամբողջ հոգևոր ժառանգությունից: Որևէ ազգի ինքնաոչնչացումը առաջին հերթին սկսվում է նրա հոգևոր-բարոյական խորը ճգնաժամից: Չենք էլ նկատում, թե երբեմնի քրիստոնյա Հայաստանը որքա՜ն է հեռացել իր դարավոր ավանդույթներից, դավանած սկզբունքներից, հոգևոր դիմագծից…
Վերջին տասնամյակում հաճախ ենք սրտի ցավով և հուզումով կարդում, լսում ու ականատես լինում Հայ Առաքելական եկեղեցու, Սբ. Էջմիածնի նվիրապետության, նրա գահակալի և եկեղեցական դասի հասցեին հնչող դառն ու անթաքույց քննադատություններին: Անշուշտ, առողջ և անաչառ քննադատությունները միշտ էլ կառուցողական կարող են լինել` նպաստելով առկա բազմաթիվ եկեղեցական խնդիրների սրբագրմանն ու լուծմանը, բայց միաժամանակ այս հոգևոր ավերակներից մեծապես օգտվում և չարախնդում են եկեղեցու և հավատքի թշնամիները` մի կողմից աղանդավորները, մյուս կողմից` հեթանոսներն ու աթեիստները: Վերջիններիս թիվն զգալի է դարձել հայրենիքում անկախությունից ի վեր: Կարծես` սա քիչ էր, հիմա էլ աշխարհիկացումն ու նյութապաշտությունն են մուտք գործել եկեղեցի, որոնք ներսից թուլացնում և քայքայում են եկեղեցու հոգևոր հիմքերը, մինչդեռ եկեղեցին իբրև օազիս պիտի լիներ անհավատության և մեղքի անապատում:
«Շողակաթ» հեռուստակայանի պատահական ակնդիրներին և եկեղեցական լրահոսին հեռվից հետևող ընթերցողներին կարող է թվալ, թե Հայաստանում իսկապես հոգևոր կյանքը ծաղկունք է ապրում` հիանալով նորակառույց և պերճաշուք եկեղեցիներով, որոնք տարեցտարի ավելանում են աղքատ ազգաբնակչության նոսրացած բնակավայրերում: Մինչդեռ իրականում ճիշտ հակառակ պատկերն է` հայ ժողովուրդը հոգևոր-բարոյական խորը անկում է ապրում հասարակության բոլոր ոլորտներում: Իսկ Մայր Աթոռի միակ մխիթարանքն էլ թերևս եկեղեցականների` հետզհետե աճող թվաքանակն է, ինչը մեծ մասամբ տեղի է ունենում բուն որակի հաշվին: Իսկ այդ որակը նախ և առաջ պետք է ապահովեն եկեղեցու հովանու տակ գործող հոգևոր-կրթական հաստատությունները:
Հայաստանի տարածքում Մայր Աթոռի ենթակայությամբ ներկայումս գործում են 3 հոգևոր-կրթական հաստատություններ` Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը, Սևանի Վազգենյան դպրանոցը և Հառիճի Թրբանճյան ընծայարան-ավագ դպրոցը: Նախկինում եղել է նաև Գյումրու ընծայարանը, որը մի քանի տարի առաջ փակվեց: Երևանի պետական համալսարանի կազմում էլ գործում է Աստվածաբանության ֆակուլտետը, ինչը, սակայն, ավելի շատ մանկավարժական ուղղվածություն ունի և ամենևին էլ հետամուտ չէ հոգևորականներ պատրաստելու գործին: Իսկ Ավանի Մխիթարյան վարժարանը պատրաստում է հայ վանական հոգևորականներ Վենետիկի Սբ. Ղազար կղզու վրա հիմնադրված Մխիթարյան միաբանության համար, որը, որպես կաթողիկե հայկական վանք, ուղղակիորեն ենթակա է Հռոմին:
Կասկածից վեր է, որ հոգևորականների ճիշտ պատրաստության գործընթացն ամենից էական ու պատասխանատու ոլորտն է Հայ եկեղեցու համար: Զարգացած, ուսյալ, հավատացյալ, նվիրյալ և աստվածավախ հոգևորականների դեպքում միայն Հայաստանում քրիստոնեական կյանքը կվերածնվի: Մարդիկ այսօր ավելի շատ նայում են հոգևորականի վարքին, համոզումներին, կենցաղին, պահվածքին, քան թե նրա երկարաշունչ ճառերին, հապճեպ ծիսակատարություններին, պաշտոնական տիտղոսներին: Այս մասին է արդարորեն նկատում 20-րդ դարասկզբի ֆրանսիացի գրող-քննադատ Ֆրանսուա Մորիաքը. «Ինձ համար քահանայի ամենաազդու քարոզը միշտ էլ եղել է իր կյանքը: Լավ քահանան ինձ ասելիք չունի. ես նայում եմ նրան, և դա ինձ բավական է»:
Առաքյալները պարզ ու հասարակ մարդիկ էին, որոնք իրենց Վարդապետի` Քրիստոսի օրինակով մտնում էին ժողովրդի մեջ և շփվում ամենատարբեր խավերի հետ: Անտեղի և սխալ է մտածել, թե քահանան պետք է նստի իր գրասենյակում և հույսով սպասի, թե ով է բախելու իր դուռը, որպեսզի մի քանիսի անուններն արձանագրել տա Մկրտության, Պսակի կամ հուղարկավորության առիթներով, կամ թե ով է մոտենալու աղի օրհնության, երբեմն էլ` այսինչ կամ այնինչ վկայականն ստանալու համար: Եկեղեցի-ժողովուրդ կապի սերտացման գործում անփոխարինելի է ճշմարիտ հոգևոր հովիվների ամենօրյա հոգեխնամատարությունը: Եթե քահանան հոգ չտարավ իր համայնքի հոգևոր դարձի, քրիստոնեական կյանքի ու ի վերջո` փրկության համար, դա անելու են և արդեն իսկ անում են խորամանկ աղանդավորները, «որոնք մոտենում են ձեզ ոչխարների զգեստներով, բայց ներսից հափշտակող գայլեր են» (Մատթ. 7:15):
Երուսաղեմի հայոց Պատրիարք Նուրհան արքեպիսկոպոս Մանուկյանն իր հրապարակային նամակներից մեկում գրում է, թե` «ժողովուրդը եւ Մայր եկեղեցին ամէն ժամանակէ աւելի կարիքը ունին մաքրակրօն, զարգացած եւ իրա՜ւ եկեղեցականներու…»։ Ֆրանսիայի հայոց թեմի նախկին Առաջնորդ Նորվան արքեպիսկոպոս Զաքարյանն էլ իր հրաժարական նամակում վերոհիշյալ տեսլականին հակադրում է մեր ունեցած թախծոտ ներկան` իր «անկառավարելի» եկեղեցականներով, որոնք դաստիարակված են «բիզնէսի հոգեբանութեամբ»: Սա անվիճելի հաստատում է, ինչը լուրջ և տևական մտորումների տեղիք պետք է տա հոգևոր ճեմարաններին ու դպրեվանքերին, որոնք հանդիսանում են եկեղեցու հոգևոր արգանդը, որտեղից պիտի ծնվեն նորաբողբոջ հայ հոգևորականները: Եվ ինչ-որ ցանվեն այդ ուսումնառության տարիներին, դա էլ հետո հնձելու է հայ ժողովուրդը: Այն կարող է լինել և՛ օրհնություն, և՛ պատուհաս ազգի համար: Այսօրվա սխալները վաղը չափազանց դժվար կլինի ուղղել: Մենք հավատում ենք Հայ եկեղեցու բարեկարգությանը, որն անխզելիորեն վերաբերում է նաև հոգևոր-կրթական հաստատությունների գործունեությանն ու առաքելությանը: Լավ է ուշ սթափվել, քան թե երբեք չարթնանալ հոգևոր թմբիրից, ինչն անդառնալի հետևանքներ է թողնելու եկեղեցական կյանքում:
Այս հոդվածաշարում մաս առ մաս պիտի անդրադառնանք ներճեմարանական մի շարք խնդիրներին ու հրատապ բարեկարգումներին` կատարելով համապատասխան ախտաճանաչումներ և վերլուծումներ, եթե ուզում ենք, որ Հայ եկեղեցին ունենա «մաքրակրօն, զարգացած եւ իրա՜ւ եկեղեցականներ»: Մինչև այսօր ճեմարանի բարեկարգության թեման փակ է եղել անգամ ճեմարանի տեսչության համար, որն ասես մի չգրված տաբու էր, սակայն ժամանակն է, որ կոտրվի այդ պատնեշը, և ճեմարանը ներկայանա ու վկայվի որպես իրական հոգևոր հաստատություն: Ճեմարանում առկա խնդիրների մասին առաջին անգամ համարձակորեն բարձրաձայնել է Սևանի Վազգենյան դպրանոցի երբեմնի տեսուչ Գարեգին աբեղա Հարությունյանը, ով, անկեղծ լինելու համար պետք է ասել, չափազանց հարգված և սիրված էր ինչպես դպրանոցի իր ուսանողների, այնպես էլ Էջմիածնի միաբանների կողմից` որպես խելացի, ազնիվ և ողջամիտ հոգևորական, որին, ավա՜ղ, մեկընդմիշտ կորցրեց Հայ եկեղեցին:
Շարունակելի
Եղիա Խաչատրյան
Գևորգյան ճեմարանի նախկին փոխտեսուչ
Աղբյուրը՝ hetq.am